Than Pan

Η συλλογή είναι τεράστια. Πλούσιο φωτοακουστικό υλικό, πάνω από 2.000 βιντεοσκοπημένες μαρτυρίες φυλακισμένων και εξορισθέντων και ένας διψήφιος αριθμός αποκαλυπτικών φιλμ για την υπερπενηντακονταετή ταλαιπωρία των Λετονών σε λετονικά, γερμανικά, ρωσικά και αγγλικά.
Ο φωτισμός είναι χαμηλός, υποβλητικός.
Κυριαρχούν άσπρο και μαύρο σε τοίχους, φωτογραφίες, έγγραφα και φιλμς, με τη «διχρωμία» αυτή να «σπάει» από άλλα δύο χρώματα που οξύνουν το αίσθημα του ζόφου.
Το χακί των στρατιωτικών στολών και το κόκκινο. Κόκκινα παραλληλόγραμμα ταμπλό σε κάθετη διάταξη που θυμίζουν σημαίες και λάβαρα των εταίρων του Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότωφ, έχοντας στο κάτω μέρος είτε σφυροδρέπανο είτε σβάστικα. Και κυρίως πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες θυμάτων και λιγότερες των θυτών.
Με πιο συγκλονιστικό το υλικό για τη ζωή στα στρατόπεδα εργασίας της Σιβηρίας και την καθημερινή αγωνιώδη επίπονη προσπάθεια των εξορισθέντων να επιβιώσουν φυσικά, ηθικά και ψυχολογικά στο αφιλόξενο παγωμένο περιβάλλον.

Στο κινέζικο νεκροταφείο της Μανίλα είναι πολύ συνηθισμένες οι επισκέψεις και διανυκτερεύσεις συγγενών των τεθνεώτων, κυρίως τα σαββατοκύριακα, μέσα στα μαυσωλεία για να προσφέρουν τρόφιμα και να ανάψουν αρωματικά στικς. Οι τάφοι έχουν όλες τις ανέσεις. Ηλεκτρικό ρεύμα, τρεχούμενο νερό, σύστημα αποχέτευσης, πολυθρόνες, τραπέζια, τηλεφωνικές γραμμές, επανω όροφο, σήμα για κινητά τηλέφωνα, ακόμη και εστιατόριο που λειτουργεί εδώ εντείνοντας την αίσθηση πως βρίσκεσαι σε απόκεντρη συνοικία κανονικής πόλης.

Ο εγκαινιασθείς την ημέρα εορτασμού της 43ης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, Αρσενάλνα, με 105,5 μέτρα, είναι ο βαθύτερος σταθμός μετρό στον κόσμο και θα εξακολουθεί έκτοτε να διατηρεί αυτό το ρεκόρ. Για να κατεβείς με τις κυλιόμενες σκάλες στις πλατφόρμες θέλεις 5′. Σκάφτηκε τόσο βαθιά και ως επίδειξη των σοβιετικών επιτευγμάτων και για να περνούν οι συρμοί από την μία όχθη του Δνείπερου στην άλλη διασχίζοντάς τον κάτω από τον πυθμένα του. Το αναγκαστικό σκάψιμο σε τόσο μεγάλο βάθος συνδυάζεται με ακόμη μία χρήση του. Οι σοβιετικές αρχές μερίμνησαν, εκμεταλλευόμενοι το βάθος των 105,5 μέτρων, να σχεδιάσουν τον σταθμό και ως καταφύγιο σε περίπτωση βομβαρδισμού. Διανύουμε άλλωστε την τελευταία χρονιά της δεκαετίας που γέννησε τη βόμβα υδρογόνου.

1835. Έξι χρόνια πέρασαν αφότου οι αρχές προχώρησαν σε ανακατασκευές, εξωραϊστικά έργα, δημιουργία αυλών και χάραξη δρόμων που αλλάζουν την εικόνα πέριξ της εκκλησίας του Αγίου Μαρτίνου σε μια υποβαθμισμένη λασπώδη και κακόφημη λονδρέζικη γειτονιά. Έτσι κατασκευάζεται και μια μεγάλη πλατεία σε τμήμα των Μεγάλων Βασιλικών Σταύλων που χρησιμοποιούσε το «Γουάιτχωλ», το ανάκτορο όπου κατοικούσαν οι Άγγλοι μονάρχες από το 1530 έως το 1698. Πλέον, Γουάιτχωλ, Στραντ, Άγιος Μαρτίνος, η οδός Παλλ Μαλλ και η λεωφόρος Μωλλ συγκοινωνούν μέσω αυτής της πλατείας. Αρχικά προτείνεται να ονομασθεί Πλατεία Γουλιέλμου Δ’ προς τιμήν της ανάρρησης του Ουίλλιαμ Δ’, τελευταίου βασιλιά του Οίκου του Ανοβέρου στον θρόνο στις 26 Ιουνίου 1830 η οποία επισφραγίσθηκε με την τελεστή ενθρόνισης στις 8 Σεπτεμβρίου 1831. Ωστόσο, με παρέμβαση του αρχιτέκτονα Τζωρτζ Λέντγουωλλ Ταίηλορ ονομάζεται Πλατεία Τραφάλγκαρ προκειμένου να τιμηθεί η νίκη του ναυάρχου Νέλσον 30 χρόνια νωρίτερα.

Την ώρα που φθάνω, γύρω στις 11, ένας σαμάνος ιερέας ετοιμάζεται να προσφέρει θυσία στον Χουγιούπ Τακάχ. Πιο δίπλα, μια γυναίκα με τον γιο της προσεύχονται, ζητώντας κάτι που μάλλον μόνο οι ίδιοι και ο ιερέας γνωρίζουν. Ένας άνδρας με ηλιοκαμμένο πρόσωπο βοηθά τον σαμάνο στη θυσία ενός κόκκορα και ένας τρίτος απλώνει φλοιούς δένδρων τους οποίους καίει μπροστά από αναμμένα κεριά. Στη συνέχεια το τυπικό παίρνει τη μορφή ευχαριστίας.

Τρίτη 26 Νοεμβρίου 1911. Η αριστοκρατία του Σάο Πάουλο υποδέχεται με ενθουσιασμό τα εγκαίνια του Theatro Municipal de São Paulo. Είναι εκλεκτικιστικού ύφους, δηλαδή του στυλ που κυριαρχεί στην Ευρώπη ήδη από το δεύτερο ήμισυ του προηγούμενου αιώνα, συνδυάζοντας στοιχεία αναγεννησιακά, μπαρόκ και αρτ νουβώ. Και εσωτερικά όμως το θέατρο φαίνεται επιβλητικό έτσι όπως είναι επενδεδυμένο με μάρμαρο και φύλλα χρυσού. Στη μεγάλη αίθουσα, η οποία χωρά 1.500 θεατές, επικρατεί το πορφυρό χρώμα και στην οροφή δεσπόζει ένας εντυπωσιακός κρυστάλλινος πολυέλαιος.

Εισερχόμενος στον ναό σκύβω υποχρεωτικά καθώς η πέτρινη θύρα είναι αρκετά χαμηλή για το ανάστημα ενός μέσου ανθρώπου. Αυτός είναι και ο λόγος που ονομάζεται «Θύρα της Ταπεινότητος». Όπως συμβαίνει και με τον ναό της Αναστάσεως 9,5 χιλιόμετρα βορειότερα, έτσι και εδώ έχει θεσπιστεί το ιδιότυπο ιδιοκτησιακό καθεστώς πολλαπλής υπαγωγής του ναού σε τρεις εκκλησίες, την Ελληνορθόδοξη, την Αρμενική Αποστολική και τη Ρωμαιοκαθολική, με τη Συριακή και την Κοπτική να διατηρούν έναν περιορισμένο αριθμό δικαιωμάτων. Η πολλαπλή αυτή υπαγωγή γίνεται αισθητή με το που εισέρχομαι στον ναό, καθώς αριστερά βρίσκεται το ιερό των Αρμενίων και δεξιά των Ελληνορθοδόξων.

Μεταξύ του 1568 και του 1573 θα ζήσει εδώ φυλακισμένος υπό άθλιες συνθήκες ένας Σκώτος ευγενής, ο κόμης του Μπόθγουελ, τρίτος σύζυγος της Μαρίας Στούαρτ. Θα φυλακιστεί διωγμένος από την πατρίδα του, καθώς ο γάμος του με τη Μαρία των Σκώτων, και για κάποιους Καθολικούς νόμιμη μονάρχη των Άγγλων, δίχασε τον λαό και τους ευγενείς. Όταν το κάστρο θα περιέλθει στα χέρια των Σουηδών, θα φυλακιστούν εδώ πολιτικοί κρατούμενοι, μεταξύ των οποίων ο στρατάρχης Καρλ Γούσταφ Άρμφελντ ο νεότερος. Το κάστρο του Μάλμε θα επιβιώσει της κατεδάφισης των οχυρώσεων της πόλης τον 19ο αιώνα και από το 1828 έως το 1928 θα χρησιμοποιηθεί ως φυλακή. Αργότερα θα στεγάσει Μουσείο Φυσικών Επιστημών και ένα σύγχρονο ενυδρείο με χρήση ψηφιακών μέσων.