«Ανακάλυψα» τον Αμπιλχάν Καστέγιεφ επισκεπτόμενος πινακοθήκες και μουσεία τέχνης του Καζακστάν. Και έπεσα για δεύτερη φορά πάνω του, καταπιανόμενος με τον «Ευρασιανισμό» στην τέχνη.

Ένα πολύ συνηθισμένο θέμα των ζωγράφων της σοβιετικής περιόδου, ήταν τα «επιτεύγματα» στον χώρο της οικονομίας, της παραγωγής και των υποδομών. Εργοστάσια, εργάτες, αγρότες, επιστήμονες, δρόμοι, σιδηρόδρομοι, θεριζοαλωνιστικές μηχανές, πανηγύρια της συγκομιδής, βαριά βιομηχανία, ήταν τα αγαπημένα θέματα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού που κυριάρχησε στην τέχνη και εξυμνούσε την «πρόοδο» του σοσιαλισμού, βοηθούντος και του ανταγωνισμού με την Δύση και ειδικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ένα φιλόδοξο έργο της σοβιετικής περιόδου ήταν και η σιδηροδρομική γραμμή «Τουρκ-Σιμπ» που αποτέλεσε το θέμα του ομώνυμου γνωστού πίνακα που δημιούργησε το 1969 ο Αμπιλχάν Καστέγιεφ και ο οποίος κοσμεί το Κρατικό Μουσείο Τέχνης του Καζακστάν.

Ο Τουρκεστανο-Σιβηριακός Σιδηρόδρομος, γνωστός ως Τουρκ-Σιμπ, οποίος συνδέει την Κεντρική Ασία με την Σιβηρία, επισκιάζεται μεν από τον σχεδόν εξαπλάσιου μήκους και κατά 15 χρόνια παλαιότερό του Υπερσιβηρικό, εν τούτοις, χωρίς να είναι τόσο ευρέως γνωστός, είναι μια διαδρομή – θρύλος για τους ταξιδευτές. Δεν είναι τυχαίο, ότι τον σιδηρόδρομο αυτόν μνημονεύουν τόσο μια ταινία του βωβού κινηνατογράφου με το ίδιο όνομα (‘Τρανσιμπ») όσο και η η 4η Συμφωνία του Μαξιμίλιαν Στάινμπεργκ («Τρανσιμπ»). Η ταινία «Τρανσιμπ» είναι ντοκυμανταίρ του 1929 σε σκηνοθεσία του Βίκτορ Αλεξάντροβιτς Τούριν. Κυριαρχεί το κοντράστ μεταξύ της άμμου και της ερήμου από την μία πλευρά και της σιδηρογραμμής και της κίνησης των μηχανών από την άλλη. Με εικόνες τουρκογενών πληθυσμών πάνω σε δρομάδες και βακτριανές καμήλες, πάνω σε άλογα, πάνω σε αγελάδες ή μαζί με κοπάδια προβάτων της άνυδρης στέππας που με την έλευση του σιδηρόδρομου εξελίσσεται σε βαμβακοπαραγωγό περιοχή.

Η γραμμή, γνωστή και ως «ΚεντροΑσιατικός Σιδηρόδρομος», ενώνει το Νοβοσιμπίρσκ με την παλαιά καζάκικη πρωτεύουσα Αλμάτυ και φθάνει λίγο δυτικότερα της πόλης Τσιμκέντ, πριν το Τουρκεστάν, στο Αρύς, διασχίζοντας το Καζακστάν. Από το Αρύς ενώνεται με τον Υπερ-Αραλιακό Σιδηρόδρομο και την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, Τασκένδη. Συνδέεται και με τον Υπερσιβηρικό με δύο παρακλάδια του που ενώνονται στο Αλμάτυ: το ένα ξεκινά από την Δυτική Σιβηρία, στο Νοβοσιμπίρσκ, ακολουθώντας νοτιοδυτική πορεία και η άλλη από το ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας με κατεύθυνη νοτιοανατολική, περνώντας από Σαμάρα, Όρενμπουργκ και Τσιμκέντ.

Κατασκευάσθηκε μεταξύ 1928 και 1932 με αιματηρές θυσίες και την συμβολή 50.000 εργατών, εξυπηρετώντας οικονομικούς, πολιτικούς και γεωπολιτικούς στόχους. Η γραμμή εδραίωνε την σοβιετική εξουσία, δημιούργησε τεράστιες μάζες εργαζομένων για τα πλάνα της κεντρικής εξουσίας, ενώ χρησιμοποιήθηκε ακόμη και για την μεταφορά στρατευμάτων στα σινοσοβιετικά σύνορα όταν στην δεκαετία του 1970 ψυχράνθηκαν οι σχέσεις μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Κίνας. Χάρη πάντως στην κατασκευή της γραμμής, πολλοί Καζάκοι πέρασαν από την νομαδική στην αστική ζωή και στον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο. Αστικοποίηση, εκβιομηχάνιση και προλεταριοποίηση ήταν οι κυριότερες αλλαγές που επήλθαν στις κοινωνίες της περιοχής, μαζί με μαζική μετανάστευση Ευρωπαίων επαγγελματιών και εργατών, η οποία ισχυροποίησε και το ρωσικό στοιχείο σε Καζακστάν και Κιργιστάν. Και βέβαια, κερδισμένη βγήκε και η προπαγάνδα της Μόσχας για τον ενοποιημένο λαό, τον «Σοβέτσκι Ναρόντ», ο οποίος ενώθηκε μέσα από έργα υποδομών και ανάπτυξης.

Για αυτούς τους λόγους, το έργο ενέπνευσε τις τέχνες, κινηματογράφο, μουσική και ζωγραφική.

Ταξίδεψα με την γραμμή αυτήν, τουλάχιστον με ένα τμήμα της, φθινόπωρο. Συγκριτικά με άλλες διαδρομές που έκανα στο Καζακστάν, η πληρότητα του τραίνου ήταν μικρότερη. Η σχετικά περιορισμένη κίνηση στην μετασοβιετική περίοδο οφείλεται κυρίως στο ότι αρκετές περιοχές από τις οποίες περνά είναι ακατοίκητες, ενώ δεν θεωρείται άσχετο και το προηγούμενο των ατομικών δοκιμών που πραγματοποιούντο κατά την δεκαετία του 1950 ανατολικά του Σεμέυ, κάτι που αποθαρρύνει την ανάπτυξη της περιοχής. Αρκετοί είναι δε οι επιβάτες του που αποβιβάζονται στο Ακτόμε για να πάρουν την σιδηροδρομική γραμμή του Δρόμου του Μεταξιού με προορισμό το Ουρούμτσκι.

Υπό αυτό το ιστορικό πρίσμα, ο πίνακας του Αμπιλχάν Καστέγιεφ δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο παρατήρησης χωρίς την σημασία, τις σκοπιμότητες και τις κοινωνικοοικονομικές ανακατατάξεις που προκάλεσε αυτή η σιδηροδρομική γραμμή.

Ο Καζάκος ζωγράφος Καστέγιεφ γεννήθηκε το 1904 σε ένα μικρό χωριό στην περιοχή Ταλντυκόργκαν και σπούδασε σε καλλιτεχνικό εργαστήριο στο Αλμάτυ. Δημιούργησε περισσότερες από χίλιες ακουαρέλες και ελαιογραφίες με τα περισσότερα έργα του να φιλοξενούνται σε μουσεία και πινακοθήκες της Ρωσίας, όπως η πινακοθήκη Τρετιάκωφ στην Μόσχα ή το Κρατικό Μουσείο Καλών Τεχνών Καστέγιεφ στο Αλμάτυ, το μεγαλύτερο μουσείο τέχνης του Καζακστάν με 23.000 έργα ρωσικής, σοβιετικής, δυτικοευρωπαϊκής και ανατολικοασιατικής τέχνης που θεωρούνται και ως ιστορικό χρονικό του Καζακστάν του 20ου αιώνα. Επηρεάστηκε από την δυτική τέχνη την οποία και εδραίωσε στην πρώτη του περίοδο στις δεκαετίες 1920 και 1930, καθώς ως τότε κυριαρχούσε το κεντρασιατικό στοιχείο το οποίο είχε πίσω του μια τεράστια κληρονομιά από τον Μεσαίωνα και τον πολιτισμό της Μπουχάρα, της Χίβα, της Σαμαρκάνδης και άλλων πόλεων της Κεντρικής Ασίας. Στο έργο του κυριαρχούν η νομαδική ζωή, η ζωή στην στέππα, βοσκοί με κοπάδια, ορεσίβιοι πληθυσμοί, ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Ακόμη, πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν η καζάκικη φύση και η συνύπαρξη του ανθρώπου με αυτήν. Αρκετά από τα έργα του «χρωματίστηκαν» από το ψυχογραφικό στοιχείο δοσμένο με έντονο ρεαλισμό, την παραδοσιακή πατριαρχία, την παραδοσιακή ζωή με τις γιούρτες, τα χαλιά, παραδοσιακά γεύματα, καθημερινότητα στην ύπαιθρο, αγροτική ζωή και σχέσεις των εθνοτήτων του Καζακστάν.

Το έργο του Καστέγιεφ θεωρείται καίριο για την πολιτιστική εξέλιξη του Καζακστάν και αποτελεί σημείο αναφοράς για ιστορικούς τέχνης και αναλυτές, τόσο της χώρας του όσο και διεθνώς.