Το επιβλητικό μαυσωλείο των πεσόντων Αυστραλών και Νεοζηλανδών στην Καλλίπολη

Κυριακή 25 Απριλίου 1915. Η Αντάντ επιχειρεί κατάληψη της χερσονήσου της Καλλίπολης επιδιώκοντας να θέσει υπό έλεγχο τα Δαρδανέλια και να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της συμμάχου των Κεντρικών Δυνάμεων Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να ενωθούν Αγγλογάλλοι με Ρώσους, ανοίγοντας έτσι τρία διαφορετικά μέτωπα με τους Τούρκους σε Καλλίπολη, Καύκασο και Μεσοποταμία.

Η εκστρατεία στην Καλλίπολη γίνεται αφορμή να ξεσπάσει στην Ελλάδα ο Εθνικός Διχασμός. Στις 21 Φεβρουαρίου είχαμε την παραίτηση  Βενιζέλου. Στις 17 Φεβρουαρίου παρουσίασε στον Κωνσταντίνο  υπόμνημα με τα οφέλη που θα αποκόμιζε η Ελλάδα από την συμμετοχή στην εκστρατεία. Παρότι αρχικώς ο βασιλιάς διέκειτο θετικά αν και γερμανόφιλος, πείστηκε από τον επιτελάρχη Ιωάννη Μεταξά που υπέβαλε μάλιστα την παραίτηση του, για την αποτυχία του εγχειρήματος , και αρνήθηκε, ζητώντας σύγκληση Συμβουλίου Στέμματος, προκειμένου να ακούσει τις γνώμες και των πρώην πρωθυπουργών Στέφανου Δραγούμη, Γεωργιου Θεοτοκη, Κυριάκου Μαυρομιχάλη και Δημητρίου Ράλλη.

Η επιχείρηση καταλήγει όντως, ύστερα από οκτώ μήνες σκληρών μαχών και πολλά θύματα εκατέρωθεν, σε αποτυχία των Συμμάχων και μια από τις μεγαλύτερες νίκες των Οθωμανών στη διάρκεια του πολέμου. Χρεώνεται δε προσωπικά στον εισηγητή της, υπουργό των Ναυτικών Ουίνστον Τσώρτσιλ, που θα παραιτηθεί από το αξίωμα του πρώτου λόρδου του Ναυαρχείου.

Στην απόβαση λαμβάνει μέρος και η ΑΝΖΑΚ, από τα αρχικά του εκστρατευτικού σώματος Αυστραλών και Νεοζηλανδών, γνωστού με το ακρωνύμιο ANZAC – Australian and New Zealand Army Corps.

Μεταξύ των στρατιωτών της ΑΝΖΑΚ θα υπάρξουν εκατοντάδες νεκροί που θα ταφούν σε στρατιωτικά νεκροταφεία στην χερσόνησο της Καλλίπολης και τραυματίες που θα νοσηλευτούν σε νοσοκομείο εκστρατείας στο χωριό Σαρπί της Λήμνου. Στο  νησί θα ταφούν συνολικά  148 από τους 7.594 πεσόντες Αυστραλούς και 76 από τους 3.431 πεσόντες Νεοζηλανδούς.

Μετά την αποτυχία της απόβασης, οι εναπομείναντες στρατιώτες του ΑΝΖΑΚ θα μετακινηθούν στην Αίγυπτο, ενώ οι τελευταίοι Αυστραλοί θα αποχωρήσουν από την Λήμνο στις αρχές του 1917.
Στη μνήμη των στρατιωτών της ΑΝΖΑC που σκοτώθηκαν θα καθιερωθεί ημέρα μνήμης, η Anzac Day, που εορτάζεται σε Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου, ηέρα της απόβασης στη χερσόνησο της Καλλίπολης,

Δευτέρα 25 Απριλίου 1916. πρώτη επέτειος  της απόβασης. Ξεκινά στην Αυστραλία  έρανος για την κατασκευή μνημείου των πεσόντων.

Σάββατο 24 Νοεμβρίου 1934. Σύδνεϋ. Ο πρίγκηπας Χένρι, Δούκας του Γκλάουτσεστερ, τρίτος γιος του Γεωργίου Ε’ και θείος της μετέπειτα βασίλισσας Ελισάβετ Β’, εγκαινιάζει στην Αυστραλία, της οποίας θα διοριστεί 13 χρόνια αργότερα γενικός κυβερνήτης, το Μνημείο ΑΝΖΑΚ.

Κυριακή 23 Φεβρουαρίου 2014, πρωί. Σύδνεϋ. Παίρνω την οδό Ντάρλινχερστ, στο Κινγκς Κροςς όπου διαμένω και περνάω διαδοχικά από τον Πυροσβεστικό Σταθμό, τριώροφο κτίριο του 1910 από τούβλα και πέτρα στην διασταύρωση Darlinghurst Road και Victoria Street στο Darlinghurst, τον νεογοτθικό αγγλικανικό ναό του Αγίου Ιωάννου του 1849 στο 120 της Ντάρλινχερστ,  και τα σκαλιά Chard Stairs του 1916 στην συμβολή Φορμπς και Ουίλλιαμ. Ακολούθως φθάνω στο έκτασης 160 στρεμμάτων Χάιντ Παρκ στο επιχειρηματικό κέντρο της πόλεως. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του δεσπόζουν τέσσερα αξιοθέατα. Ο ύψους 22 μέτρων Οβελίσκος του Θόρντον του 1857, ο Σταθμός Μουσείο του μετρό,  η τεχνητή Λίμνη της Μνήμης σε ανάμνηση της βύθισης του ελαφρού καταδρομικού Σύδνεϋ 2 στην ναυμαχία του με το μεταμφιεσμένο καταδρομικό των Γερμανών Κορμοράν στις 19 Νοεμβρίου 1941. Βυθίστηκαν αμφότερα. Οι Γερμανοί έχασαν 82 άνδρες και οι Αυστραλοί 645, στην μεγαλύτερη απώλεια συμμαχικού ναυαγίου των Συμμάχων στον ΒΠΠ.

Τέταρτο και εντυπωσιακοτερο αξιοθέατο είναι το υπέροχο Μνημείο ΑΝΖΑΚ από ροζ γρανίτη πάνω σε σταυροειδή πλατφόρμα. Τα κίτρινα βιτρώ στα παράθυρα, οι βαθμίδες της οροφής σε σχήμα ζιγκουρά και η εναλλαγή αρ ντεκό αντηρίδων και εσοχών συνδυάζονται αρμονικά χωρίς τίποτε να μοιάζει περιττό.

Στο εσωτερικό, 120.000 χρυσαφί αστέρια στον θόλο αντιπροσωπεύουν τους ισάριθμους στρατιώτες της Νέας Νότιας Ουαλία που υπηρέτησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι δύο κυρίως αίθουσες είναι η στρογγυλή Αίθουσα της Σιωπής και η επίσης κυκλική  Αίθουσα της Μνήμης που φωτίζεται από φυσικό φως. Την προσοχή μου τραβά στην πρώτη η «Θυσία», το μπρούτζινο άγαλμα θνήσκοντος στρατιώτη, τον οποίο σηκώνουν πάνω σε ασπίδα τρεις Καρυάτιδες που  αντιπροσωπεύουν τις μητέρες, τις αδελφές και τις συζύγους των πεσόντων,  έργο του Βρετανού Ράυνερ Χοφφ.

Η απεικόνιση  γυμνού ανδρικού σώματος θεωρήθηκε σκάνδαλο στα εγκαίνια. Είπαν πως δεν συνάδει με μνημείο πεσόντων. Σκανδαλώδη θεωρήθηκαν και άλλα δυο γλυπτά του Χοφφ, γυναικείο γυμνό το ένα, που λόγω αντιδράσεων της καθολικής εκκλησίας ουδέποτε στήθηκε ανατολικά και δυτικά του μνημειου όπως σχεδιαζόταν.
Στα βόρεια του μνημείου κατασκευάστηκε η μεγάλη τετράγωνη Λίμνη των Αντανακλάσεων πλαισιωμένη από σειρά από λεύκες, οι οποίες δεν φύονται στην Αυστραλία, αλλά παραπέμπουν στις περιοχές της Γαλλίας όπου πολέμησαν οι Αυστραλοί. Αναχωρώντας έχει καρφωθεί στο μυαλό μου αυτό το «αν» της ιστορίας. Τι θα συνέβαινε αν η απόβαση στεφόταν από επιτυχία. Το λιγότερο ίσως να ήταν ο άμεσος τερματισμός της γενοκτονίας των Αρμενίων, των διώξεων κατά των ελληνικών πληθυσμών της ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας και η αποφυγή της Γενοκτονίας στον Πόντο το 1916.  Το περισσότερο, εάν μάλιστα συμμετείχε και η Ελλάδα απαιτεί πολλή φαντασία.