Προγονικές μνήμες και σάτιρα στις Άνδεις

Πέμπτη 19 Φεβρουαρίου 2009. Πριν από 5 ώρες αναχωρούσα από το διεθνές αεροδρόμιο της Αρεκίπα, το Αλφρέδο Ροδρίγες Μπαγιόν στα 2.560 μέτρα, και αυτήν την στιγμή, ακριβώς 12 το μεσημέρι, βρίσκομαι σε υψόμετρο 3.399 μέτρων κατευθυνόμενος στην Πλάσα ντε Άρμας, την κεντρική πλατεία του Κούσκο.  Η πλατεία ήταν το εμπορικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της πόλης ήδη από την εποχή των Ίνκας οι οποίοι την δημιούργησαν αφού αποξήραναν προηγουμένως τον βάλτο που υπήρχε στο σημείο αυτό.

Το όνομα που έδωσαν στην πλατεία  ήταν σύμφωνα με μία εκδοχή Αουκαϋπάτα, που στην ινκανή γλώσσα Κετσούα θα πει Τόπος του Πολεμιστή, σύμφωνα με μια άλλη ονομαζόταν Ουακαϋπάτα, δηλαδή Τόπος Δακρύων σε αντιδιαστολή με την απέναντι πλευρά της που ονομαζόταν Κουσιπάτα ή Τόπος της Χαράς, ενώ σύμφωνα με μία τρίτη λεγόταν Ουακαπάτα, ήτοι Ιερός Τόπος.

Όταν οι κονκισταδόρες ίδρυσαν στις 23 Μαρτίου του 1534 το Κούσκο που ονομάστηκε έτσι από την κετσούα ονομασία Κούσκου και αυτή με την σειρά της από την φράση «Κούσκου Γουάνκα» που θα πει Βράχος της Κουκουβάγιας, διατήρησαν ως διοικητικό κέντρο την πλατεία μετονομάζοντάς σε Πλατεία Στρατού και χτίζοντας ολόγυρα καθολικούς ναούς, διοικητήριο, αρχοντικές κατοικίες και άλλα δημόσια κτήρια για λογαριασμό του ισπανικού θρόνου.

Προτού ακόμη φτάσω στην πλατεία ακούγεται να έρχεται από εκεί μουσική. Και κανα δυο λεπτά αργότερα φθάνοντας βλέπω μαζεμένους Κουσκένιος να χορεύουν.

Απομένουν 52 ημέρες ως το Πάσχα των Καθολικών, το οποίο φέτος πέφτει 12 Απριλίου, ακριβώς μία εβδομάδα πριν απο το Πάσχα των Ορθοδόξων. Αυτό σημαίνει ότι μεθαύριο ξεκινά και το καρναβάλι, το οποίο παραδοσιακά ανοίγει Σάββατο, 7 εβδομάδες πριν απο την Κυριακή της Ανάστασης.

Το μάτι μου πέφτει σε ένα μικρό παιδί που ανεμίζει μια σημαία στα χρώματα του ουράνιου τόξου. Στην αρχή το θέαμα μου κάνει εντύπωση, αφού η σημαία  είναι σχεδόν πανομοιότυπη με την LGBT Pride Flag που υιοθετήθηκε πριν από 31 χρόνια. Ίσως και να αναρωτιόμουν μήπως βρέθηκα  σε κανένα Pride Parade, αν με λίγη παρατηρητικότητα δεν διαπίστωνα πως η σημαία διαφέρει σε μια λεπτομέρεια, ότι έχει 7 και όχι 6 οριζόντιες ρίγες όπως η Pride Flag, καθώς έχει προστεθεί μια επιπλέον θαλασσί λωρίδα στην τρίτη σειρά από κάτω.

Παραδίπλα, οι μεγαλύτεροι συνεχίζουν τον χορό.

Οι γυναίκες φορούν λευκά και πορφυρά φορέματα, λευκό ημίψηλο καπέλο με πορφυρή κορδέλα, καθώς επίσης και ψηλοτάκουνα παπούτσια. Ψηλοτάκουνα στις Άνδεις και στα 3,4 χιλιόμετρα υψόμετρο! Αυτό κι αν είναι έκπληξη.  Και σχεδόν όλες φορούν μάσκες με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Οι δε άνδρες φορούν λευκό πουκάμισο με καπέλο φεντόρα, παντελόνι και γιλέκο όλα σε μαύρο χρώμα.

Δεν αργώ να αποκωδικοποιήσω την αμφίεση των Κουσκένιας με το τεχνητό παραπανίσιο μπόι και τις μάσκες, που όπως και οι άνδρες συντοπίτες τους είναι φανερό ότι σατιρίζουν τους Ισπανούς και γενικότερα τους Ευρωπαίους. Μάλιστα, οι γυναικείες μάσκες φέρουν όλες τους και από μια ελιά, είτε στο μάγουλο, είτε δίπλα στα χείλη. Κάτι που παραπέμπει σε συνήθειες του 18ου αιώνα, όταν οι γυναίκες  ζωγράφιζαν ψεύτικες ελιές, όχι μόνο ως μέσο μακιγιάζ ή από ματαιοδοξία, αλλά και ως μέσο για φλερτ. Μια ελιά στο άνω χείλος, υποδήλωνε ότι  η γυναίκα ήταν αδέσμευτη και διαθέσιμη να την ζητήσουν σε γάμο, με ελιά στο στο αριστερό μάγουλο δήλωνε πως είναι παντρεμένη, και με ελιά στο δεξί μάγουλο πως είναι ανύπαντρη. Η δε κατάλευκη μάσκα παραπέμπει στην συνήθεια προηγούμενων αιώνων, όταν οι Ευρωπαίες  χρησιμοποιούσαν ένα μείγμα βασισμένο στο μολύβι και στο ξίδι για να φαίνεται το δέρμα εντελώς λευκό, κάτι που βλέπουμε λόγου χάριν σε πορτραίτα της βασίλισσας της Αγγλίας και της Ιρλανδίας Ελισάβετ Α’ ή στο χλωμό πρόσωπο ης 19χρονης αριστοκράτισσας Λούσι Γουέστενρα στον Δράκουλα του Μπραμ Στόκερ.  Το ίδιο «ευρωπαϊκές» είναι και οι μεγάλες μύτες που φέρουν οι μάσκες, αφού οι λαοί των Άνδεων έχουν κατά κανόνα μικρές μύτες.

Oι μασκοφερεμένες Κουσκένιας είναι η ψυχή της φιέστας με την ζωηράδα και τον ενθουσιασμό που μεταδίδουν. Η μάσκα δίνει στον χορευτή το πλεονέκτημα να παρατηρεί τους άλλους χωρίς να τον παρατηρούν.

Ο θεατής βλέπει την μάσκα, αλλά ο χορευτής τον άνθρωπο κοιτάζοντάς τον σαν κρυμμένος πίσω από  ένα παράθυρο.

Η μάσκα δένει ταυτόχρονα με το κοστούμι τα μαντήλια, τις περούκες και τα καπέλα, εμφανίζοντας εν τέλει ένα νέο σώμα που αποκαλύπτει ιστορίες συνυφασμένες με το πνεύμα της γιορτής και το πνεύμα της κοινότητας, η οποία επίσης κινείται από την πίστη και τον πατροπαράδοτο διάλογο του λαού των Άνδεων με την φύση και τις προχριστιανικές  θεότητες. Έτσι, στον χορό του μασκοφόρου χορευτή, η προγονική παράδοση συνδέεται με το παρόν.

Ο χορός είναι γενικότερα ένα σημαντικό μέρος της παραδοσιακής ζωής των Κουσκένιος αλλά και των πληθυσμών ολόγυρα. Είτε στις πόλεις όπως το Κούσκο ή το Πούνο με τα τοπικά φεστιβάλ που γιορτάζουν τον πολιούχο άγιο, τα ηλιοστάσια, τις Απόκριες όπως σήμερα, το Πάσχα,  είτε σε αγροτικές κοινότητες ο χορός και οι μάσκες παίζουν σημαντικό ρόλο.

Ο εορτασμός του καρναβαλιού ξεκινά παραδοσιακά από το Πισάκ, μια κωμόπολη 34 χιλιόμετρα βορειοανατολικα του Κούσκο, στην Ιερή Κοιλάδα των Μάγια, ή αλλιώς Κοιλάδα Ουρουμπάμπα, όπου μαζεύεται κόσμος από τα γύρω χωριά και παίρνει μέρος σε διάφορους διαγωνισμούς. Ξεκινά με τις Κομπράδες που φέτος έπεφταν την προηγούμενη και την προ-προηγούμενη Πέμπτη και εξαπλώνεται στα χωριά της κοιλάδας, Αμπάυ, Κούγιο Γκράντε, Κούγιο Τσίκο, Κεγιοκέγιο, Ταράυ, Αμάρου.