«Κυριακή του Θωμά» σήμερα και βρήκα την ευκαιρία να γράψω ένα κείμενο που είχα καιρό στο μυαλό μου: κάποιες σκέψεις μου για μια προσωπικότητα της Καινής Διαθήκης που θεωρώ από τις πλέον «παρεξηγημένες» και προφανώς «εκ του πονηρού» διαστρεβλωμένες στην ιστορία του χριστιανισμού.

Ο Θωμάς, είναι νομίζω το πλέον ενδιαφέρον πρόσωπο της Κ.Δ. μαζί με τον Ιησού και αν μη τι άλλο, με «άποψη» η οποία σαφέστατα ενόχλησε και το χριστιανικό ιερατείο αλλά και την κοσμική εξουσία. Για τον λόγο αυτό, το ιερατείο από τον 2^ο αιώνα μέχρι και το 367 απέκλειε βιβλία –με κυριότερο το απόκρυφο ευαγγέλιο του Θωμά- τα οποία «ενοχλούσαν» (κρατώντας εν τέλει ως κανονικά μόνο είκοσι επτά βιβλία της Κ.Δ.) κινούμενο στο ίδιο μήκος κύματος με την Α’ Οικουμενική Σύνοδος (όπου σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο οποίος και προήδρευσε έδωσε και τις κατευθυντήριες οδηγίες για αποκρυστάλλωση του δόγματος έτσι ώστε να εξυπηρετεί τους σκοπούς της σύνδεσης αυτοκρατορίας – Χριστιανισμού). Ακόμη, τα ιερατεία όχι μόνο τον εμφανίζουν σε διάφορα περιστατικά ως «καχύποπτο» ή ως «άπιστο», αλλά ορισμένα χωρία των «νόμιμων» ευαγγελίων υπονοούν ακόμη και πως σε αντίθεση με τους υπόλοιπους 10 αποστόλους (πλην του Ιούδα του Ισκαριώτη δηλαδή) ουδέποτε του εμφύσησε ο Ιησούς το Άγιο Πνεύμα, άρα δεν θα πρέπει να θεωρείται αυθεντία σε ό,τι πράττει ή κηρύσσει. Επιπλέον δε, η διαπλοκή θρόνου και επισκόπων χαρακτήρισε μιαρό και αιρετικό το Ευαγγέλιο που φέρεται να έχει συγγράψει ή έστω που του αποδίδεται, ίσως περισσότερο και από οποιοδήποτε άλλο «απόκρυφο ευαγγέλιο»..

Η πεποίθησή μου για τον απόστολο Θωμά πως πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη προσωπικότητα, ενισχύθηκε από αναγνώσματα, από τις σκέψεις που τα ακολούθησαν, αλλά ακόμη και από λεπτομέρειες «σημειολογικής», ακόμη και «αισθητικής φύσεως. Από τις πιο απλοϊκές που τον καθιστούσαν ιδιαίτερο (π.χ. όταν οι υπόλοιποι απόστολοι θα πήγαιναν σε «οικεία» μέρη όπως η Ελλάδα ή Ρώμη, του Θωμά του έτυχε η «περιπέτεια» στη μακρινή και οπωσδήποτε «δύσκολη» Ινδία αλλά και όλη την Ασία) μέχρι τις πιο υποκειμενικές – αισθητικές: μερικές από τις πιο «περίεργες» εκκλησίες στον κόσμο είναι αφιερωμένες στο Απόστολο Θωμά και σε κάποιες από αυτές έχω δει μοναδικά εκθέματα, κειμήλια, κ.λπ., όπως π.χ. στο Chichicastenango, ένα ινδιάνικο χωριό στη Γουατεμάλα όπου στην εκκλησία του Santo Tomas υπάρχουν μέχρι και αγάλματα με γυμνόστηθες γοργόνες ανάκατα με αναμμένες φωτιές και πυκνούς καπνούς στα σκαλιά της εισόδου (ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΡΑΒΗΓΜΕΝΗ ΠΡΙΝ 15 ΜΗΝΕΣ) ή στο λόφο Kurisumudy στη Νότια Ινδία, όπου το τοπίο προσφέρει μια ιδιαίτερα μαγευτική θέα όπου οι ναοί ή οι λειτουργίες είναι επηρεασμένα από την ινδική παράδοση. Χώρια που μου έκανε πάντοτε εντύπωση πως κατά κανόνα (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) ο Θωμάς στην εικονογραφία είναι ο μόνος αγένειος απόστολος.

Ανάμεσα σε αυτές της «λεπτομέρειες», δεσπόζουσα θέση έχει και η απόκρυφη παράδοση που τον θέλει «δίδυμο» αδελφό του Ιησού (Τεομά στην εβραϊκή σημαίνει «δίδυμος») και όπως σημειώνει ο καθηγητής του τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιωάννης Καραβιδόπουλος (στα σχόλιά του στα «Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα, τόμος Β΄σελ. 233, εκδόσεις Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 2004) «θεωρείται δίδυμος αδελφός του Ιησού και ως εκ τούτου αποδέκτης ορισμένων ιδιαίτερων αποκαλύψεων προς αυτόν…» καθώς και στον Ιωάννη (Ιω 11, 16. 20, 24. 21, 2) ονομάζεται «Δίδυμος» ενώ ο ίδιος παρουσιάζεται ως ο μαθητής του Ιησού Θωμάς ή Ιούδας Θωμάς (δηλαδή Ιούδας ο «δίδυμος»). Η ονομασία «Δίδυμος» έχει προκαλέσει ατέλειωτες συζητήσεις, φιλοσοφικές, θεολογικές, κ.λπ. καθώς έχει γίνει λόγος ακόμη και για φαινόμενο «Διοσκουρισμού» κατά τα ελληνικά πρότυπα (δύο δίδυμοι αδελφοί, εκ των οποίων ο ένας θεός και ο άλλος ημίθεος ή θνητός, όπως λ.χ. Κάστωρ και Πολυδεύκης, Αμφίων και Ζήθος, Ηρακλής και Ιφικλής, κ.λπ.). Και έχει σημασία εν προκειμένω, πως στο κεφάλαιο 11 των «Πράξεων Θωμά», ο Ιησούς παίρνει τη μορφή του Θωμά μπροστά στον Ινδό βασιλιά Γουνδαφόρο λέγοντάς του: -«εγώ δεν είμαι ο Ιούδας, ο καλούμενος και Θωμάς, αλλά είμαι αδελφός του» (Πράξεις Θωμά, 11, μτφ. Αθανάσιος Τσακνάκης – Ιωάννης Καραβιδόπουλος).

Διαβάζοντας ακόμη κανείς το ίδιο βιβλίο, διαπιστώνει σε κάποια κεφάλαιά του μια «ρεπετισιόν» από περιστατικά του Ιησού στα ευαγγέλια (όπως π.χ. στη στάση του στην Ανδράπολη που θυμίζει τη στάση του Χριστού ή ακόμη όπως ο Ιησούς έτσι και ο ίδιος είναι τέκτων στο επάγγελμα, κ.λπ.).

Μία από τις πηγές οι οποίες αναφέρονται σε βάθος στο θέμα της σκόπιμης στρέβλωσης της προσωπικότητας του Θωμά, είναι και το βιβλίο της Elaine Pagels «Beyond Belief – The Secret Gospel of Thomas» (μεταφρασμένο από την Θ. Δορκοφίκη με τίτλο «Πέρα από την Πίστη – Το Απόκρυφο Ευαγγέλιο του Θωμά», εκδόσεις Ενάλιος, 2004).

Στο βιβλίο αυτό, το συμπέρασμα δεν παρέχεται ως «μασημένη τροφή» αλλά ανατρέχοντας σε διάφορα κεφάλαιά του καταλήγει κανείς πως το «απόκρυφο ευαγγέλιο του Θωμά» ενόχλησε τόσο την κοσμική όσο και την θρησκευτική εξουσία ώστε να γίνεται κατανοητό το γιατί και θεωρείται «μιαρό» το ευαγγέλιο του αλλά και υπάρχει ένα πλήθος υποτιμητικών αναφορών στο πρόσωπό του στα «νόμιμα» Ευαγγέλια, καθώς σκοπό είχαν να ανακόψουν το ρεύμα των Θωμαϊστών που ήταν «επικίνδυνο» για επισκόπους και αυτοκρατορία. Στην μελέτη της Ε. Pagels (δόκτωρ του Χάρβαρντ και καθηγήτρια θρησκειολογίας στο Πρίνστον) παρουσιάζεται το Απόκρυφο Ευαγγέλιο του Θωμά να αποκλείεται από τον κατάλογο των «επίσημων βιβλίων της Καινής Διαθήκης διότι έρχεται σε αντίθεση με όσα επιχείρησαν και κατάφεραν να «περάσουν» στη σύνοδο της Νίκαιας αυτοκράτορας (και εν προκειμένω ο Κωνσταντίνος) και ιερατείο. Ο ιστορικός Έρικ Πίτερσον είναι υπέρμαχος της άποψης πως οι θεολογικές αντιγνωμίες στην 1^η Οικουμενική Σύνοδο, ήταν ουσιαστικά πολιτικές. Καθώς οι Χριστιανοί συνέδεαν τον Θεό Πατέρα με τον αυτοκράτορα, τον Ιησού Χριστό με τους επισκόπους και το Άγιο Πνεύμα με τον λαό, ο ισχυρισμός του Αθανάσιου ότι ο υιός είναι ίσος με τον Πατέρα αφήνει να εννοηθεί πως η εξουσία των επισκόπων είναι ίση με εκείνη του αυτοκράτορα. Αντίθετα, η διατύπωση του Αρείου ο οποίος καταδικάστηκε στη Σύνοδο ότι ο Πατέρας έχει υπεροχή έναντι του Υιού κατοπτρίζει την αποδοχή της αυτοκρατορικής εξουσίας όπως συνέβη με ορισμένες ανατολικές εκκλησίες.

Έτσι, το ιερατείο το, οποίο επέβαλε το «Σύμβολο της Πίστεως» στην ουσία «αφόρισε» όσα βιβλία δεν καθιστούσαν σαφή τα ζητούμενα της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας και καθόρισε τα 27 «νόμιμα» βιβλία της Καινής Διαθήκης καλώντας τους πιστούς να απορρίψουν τα υπόλοιπα ως «μιαρά».

Αφού όμως το πρόβλημα ήταν ο Άρειος, τι σχέση είχε το ευαγγέλιο του Θωμά, θα αναρωτηθεί κάποιος. Η ουσία (και μάλιστα περισσότερο παρά το ίδιο το γράμμα) των «επίσημων» τεσσάρων Ευαγγελίων («Κατά Ματθαίον», «Κατά Μάρκον», «κατά Λουκάν» και ειδικά το «Κατά Ιωάννην» έρχεται σε αντιπαράθεση με την ουσία στο απόκρυφο ευαγγέλιο και τη διδασκαλία του Θωμά. Ο Ιωάννης με τη στερεότυπη τη φράση για τον μαθητή «ον ηγάπα ο Ιησούς» (εννοώντας τον ίδιο) διεκδικεί την πιστότητα του πνεύματος του Ιησού όπως αποτυπώνεται στο Ευαγγέλιο. Στο «Κατά Ιωάννην», ο μαθητής «ον ηγάπα ο Ιησούς» μένει ως τέλος μαζί του στον τελευταίο δείπνο και στο πλευρό της μητέρας του Μαρίας δίπλα στον σταυρό έχοντας αναλάβει την ευθύνη να την προστατεύει. Και επίσης, ο ίδιος ήταν εκείνος που πρώτος μαζί με τον Πέτρο πήγαν στο σημείο όπου υπήρχε η σορός του Ιησού για να δουν ότι ανεστήθη αλλά και ίδιος είναι πάλι που τον αναγνωρίζει αναστημένο στην Τιβεριάδα και μάλιστα με τη φράση «λέγει τω Πέτρω: ο Κυριός εστιν». Στο Κατά Ιωάννην αν και αναγνωρίζεται η ηγεσία του Πέτρου, ανατίθεται στον «αγαπημένο μαθητή» ένας «ειδικός ρόλος» τον οποίο ο Ιησούς αρνείται να αποκαλύψει στον Πέτρο.

Το πνεύμα του Ιωάννη που διέπει και τα υπόλοιπα «νόμιμα» ευαγγέλια αναφέρει ότι ο Ιησούς είναι κάτι παραπάνω από προφήτης και κανείς δεν μπορεί να γίνει όμοιός του, κάτι που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις «γνωστικές» θεωρίες των Θωμαϊστών.

Στον Ιωάννη, το θείο φως φανερώθηκε άπαξ με τη αποκάλυψή τους στον Ιησού Χριστό. Δεν είμαστε σαν τον Ιησού, διότι είναι μονογενής, άρα διαφορετικός και πάντως όχι άνθρωπος που ανυψώθηκε αλλά ο θεός ενσαρκωθείς.

Στο Κατά Ιωάννη επαναλαμβάνονται ρήσεις του Ιησού όπως λ.χ. «εγώ ειμί η οδός» ή «εγώ ειμι η Άμπελος». Αντίθετα, στο Κατά Θωμάν, ο Ιησούς ωθεί τον κάθε άνθρωπο να ανακαλύψει το εσωτερικό φως μέσα του («Μέσα στον άνθρωπο του φωτός είναι το φως»).

Στον Ιωάννη, ο Ιησούς έρχεται εκ των άνω («υμείς εκ των κάτω εστέ, εγώ γαρ εκ των άνω ειμί… ο άνωθεν ερχόμενος επάνω πάντων εστίν»).

Πάλι στο Κατά Ιωάννην, ο Θωμάς παρουσιάζεται με τρόπο κατά κανόνα επικριτικό. Επιπλήττεται ως «Άπιστος». Ως τέτοιος παρουσιάζεται σε 3 μικρές ιστορίες. Στην 1^η, έχοντας ακούσει τον Ιησού να λέει πως θα πάει στην Ιουδαία να αναστήσει τον Λάζαρο, αρθρώνει λόγια απόγνωσης («άγωμεν και ημείς ίνα αποθάνωμεν μετ΄ αυτού») παρουσιάζοντας δηλαδή έναν Θωμά καχύποπτο που φαντάζεται πως ο Ιησούς είναι απλώς ένας άνθρωπος όπως όλοι (προφανής η φιλοσοφική και θεολογική «κόντρα»…).

Στο 2^ο επεισόδιο, όταν ο Ιησούς προφητεύοντας τον θανάτό του παροτρύνει τους μαθητές να εμπιστευτούν τον Θεό και τον ίδιο, ο Θωμάς εμφανίζεται να αναφέρει: «Λέει αυτώ Θωμάς Κύριε, ουκ οίδαμεν πού υπάγεις;».

Στο 3^ο επεισόδιο, ο Ιησούς επιστρέφει για να ψέξει τον Θωμά αφού αρχικά είχε εμφανιστεί μόνο στους 10 (ενώ σε άλλα ευαγγέλια, όπως του Ματθαίου, εμφανίζεται στους 11, εννοείται χωρίς τον Ισκαριώτη). Ο Ιωάννης βάζει στη θέση του απόντος Ιούδα, τον Θωμά («Θωμᾶς δὲ εἷς ἐκ τῶν δώδεκα ὁ λεγόμενος Δίδυμος, οὐκ ἦν μετ᾿ αὐτῶν ὅτε ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς..»). Αυτό έχει μεγάλη σημασία, διότι σε εκείνη ακριβώς τη συνάντηση ο Ιησούς εμφύσησε το Άγιο Πνεύμα στους μαθητές, άρα ο Θωμάς δεν έχει το Άγιο Πνεύμα. Άρα, δεν έχει και την εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες. Ακολούθως, αναγορεύεται ως «άπιστος» καθώς («Ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων,
καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ,
οὐ μὴ πιστεύσω…»).

Και η «χαριστική βολή του Ιωάννη έρχεται με τη φράση «ὅτι ἑώρακάς με, πεπίστευκας μακάριοι οἱ μή ἰδόντες και πιστεύσαντες» (Ἰω. 20, 29).

Είναι προφανές πως ο Ιωάννης προειδοποιεί τους πιστούς: Θα λάβετε το μήνυμα του Ευαγγελίου ως έχει, διαφορετικά θα αντιμετωπίσετε την οργή του Θεού. Το δόγμα, η αυθεντία, η επιβολή, η εξουσία, μόλις μπόλιασαν και το χριστιανικό ιερατείο και η νέα θρησκεία παύει να αποτελεί κοινωνικό κίνημα (πλέον, ελάχιστοι θα σταθούν σε αυτή την όψη του, όπως λ.χ. η «Θεολογία της απελευθέρωσης» στη Λατινική Αμερική).

Στον Θωμά αντίθετα, το «φως» ενυπάρχει στον καθένα. Ας σημειωθεί, πως ο πρωταγωνιστής στη καθιέρωση της «άποψης Ιωάννη» δεν είναι στη πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους αλλά στη Γαλατία και ήταν ο Ειρηναίος, αρχηγός μιας σημαντικής χριστιανικής κοινότητας στην επαρχία αυτή τον 2^ο αιώνα και ο οποίος χλεύαζε όσους έψαχναν τον Θεό στους ίδιους τους εαυτούς τους. Ο Ειρηναίος δεχόταν την προφητική παράδοση του Ισραήλ ότι οι χρησμοί αποκαλύπτονται με γεγονότα. Έτσι, οι 4 στύλοι και τα 4 ζώα του Ιεζεκιήλ θα έπρεπε να είναι 4 ευαγγέλια – ούτε 3 ούτε 5 και έτσι επέβαλε πλάι στο ευαγγέλιο του Ιωάννη που θεωρούσε ως το πρώτο σε αξία και τα άλλα 3 που βρλισκονταν εγγύτερα στις απόψεις του.

Στον Θωμά, ο Ιησούς λέει αν σας ρωτήσουν από πού έρχεστε, θα απαντάτε «από το φως» και στο ευαγγέλιό του διδάσκει πως συναντώντας τον Ιησού, συναντάμε τον εαυτό μας. Όποιος δεν γνωρίζει τον εαυτό του δεν γνωρίζει τίποτε ενώ όποιος τον γνωρίζει, γνωρίζει και το βάθος όλων των πραγμάτων.

Αυτή την γνωστική παράδοση η οποία ενυπάρχει ήδη από τη Γένεση όπου η «εικόνα του Θεού» υπάρχει στην ανθρωπότητα, ήθελαν να αποκηρύξουν οι επίσκοποι και ο αυτοκράτορας. Θέλησαν να πείσουν τους πιστούς –και το κατάφεραν- πως προέρχονται από το σκοτάδι (το γνωστό «ενοχικό σύμπλεγμα» που αναπαράγει υποταγμένους υπηκόους) και όχι από το φως όπως αναφέρει ο Θωμάς, καθώς και ότι μόνο ο Ιησούς (των ευαγγελίων…) ενσαρκώνει το Λόγο του θεού και μιλά με εξουσία, η οποία απαιτεί υποταγή στα ευαγγέλια.

Και δυο λόγια για τον Θωμά: έζησε στα χρόνια του Χριστού, Ιουδαίος στην καταγωγή (αν και στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα σε γραπτά από τον Επίσκοπο Τύρου Δωρόθεο αναφέρεται πως καταγόταν από την Αντιόχεια)

Ταξίδεψε ως την Ινδία, καθώς ο έμπορος Αμβανής είχε σταλθεί από τον Ινδό βασιλιά Γουνδιαφόρο, στην Ιερουσαλήμ, για να βρει ένα κτίστη ο οποίος θα αναλάμβανε την ανέγερση ενός ανακτόρου. Υπό αυτήν την ιδιότητα ο Θωμάς οδηγήθηκε στην Ινδία και κατά την διάρκεια του ταξιδιού, ξεκίνησε το ιεραποστολικό του έργο, προσηλυτίζοντας και βαπτίζοντας Χριστιανούς. Εκεί, στη Ινδία ανέπτυξε μεγάλη ιεραποστολική δράση και φιλανθρωπίες. Και το πιο «ωραίο»: οι φιλανθρωπίες έγινα με λεφτά που «υπεξαίρεσε» ο Θωμάς από τον βασιλιά!

Ένας άλλος θρύλος σχετικά με τον Θωμά, εκτός του ότι βάπτισε τους 3 Μάγους, συνδέεται με την εορτή (στις 31 Αυγούστου) της Κατάθεσης της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου. Ο Θωμάς ήταν ο μόνος από τούς αποστόλους που είδε τη Μετάσταση της Θεοτόκου η οποία με τη ανάληψη του έριξε την Αγία Ζώνη. Είναι προφανές πως ο θρύλος αυτός είναι συμβολικός. Η ζώνη, λόγω σχήματος υποδηλώνει το κλείσιμο ενός κύκλου (άλλωστε, η 31^η Αυγούστου είναι και η τελευταία ημέρα του χριστιανικού ημερολογίου το οποίο ξεκινούσε την 1^η Σεπτεμβρίου («Αρχή Ινδίκτου») και εν προκειμένω του γενεαλογικού δέντρου του Ιησού, στου οποίου τη διδασκαλία με τον τρόπο αυτό γίνεται θεματοφύλακας. «Γνωστικός» δάκτυλος; Ίσως… Και μιας κι ο λόγος για «δάκτυλο». Ο δάκτυλος του Θωμά επί τον τύπον των ήλων του Ιησού, έχει 2 επίπεδα ανάγνωσης. Αυτό που λέει το ευαγγέλιο (ο σκεπτικιστής απόστολος) και ένα δεύτερο, ότι ήταν ο μόνος που «άγγιξε» το Μεγάλο Μυστήριο…