Στη διαδρομή του ο Σούρμα περνά από τα νότια του Σίλετ και την κατάφυτη από καλλιέργειες τσαγιού ολόγυρα κοιλάδα. Μπορεί να είναι «ζωοδότης» για φυτείες, ύδρευση και άρδευση ολόγυρα, όμως, τέλος Μαΐου με μέσα Οκτωβρίου, στους μουσώνες που προκαλούν το 80% των ετήσιων βροχοπτώσεων, είναι συχνότατες οι πλημμύρες.

Στα δυτικά της πλατείας Ντάρμπαρ του Κατμαντού ορθώνεται το πέτρινο είδωλο του θεού – Πίθηκου Χανουμάν. Καλύπτεται από κόκκινο ύφασμα και ομπρέλα, με αλειμμένο με κόκκινη πάστα το πρόσωπο. Το κόκκινο θεωρείται τυχερό χρώμα, το φοράνε σε γάμους, γεννήσεις και θρησκευτικές τελετές. Συμβολίζει τη δύναμη, την αισθαντικότητα και την αγνότητα, λειτουργεί αποτροπαϊκά κατά του κακού, ενώ χαρίζει γενναιότητα.

Το απομακρυσμένο πριγκηπάτο του Ινδοκούχου ήταν «κλειδί» στο «Μεγάλο Παιχνίδι», τον βρετανορωσσικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της Ινδικής Υποηπείρου.

Η μία πόλη ήταν το Κράιστσερτς του παρελθόντος. Το ισοπεδωμένο μέρος της, με συντρίμμια, μπάζα, σφραγισμένες θύρες, ερειπωμένα κτήρια, σφραγισμένα με ταινίες καταστήματα, μπουλντόζες. Η δεύτερη ήταν το Κράιστσερτς που επιβίωσε και συνεχίζει να δείχνει πόσο ωραία ήταν -και παρέμενε- η πόλη. Και η τρίτη πόλη ήταν αυτή που σχεδιαζόταν και άρχιζε σιγά σιγά να ξαναδημιουργείται.

Τα δύο στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που επισκέφθηκα στο Καζακστάν ήταν το διαβόητο γκουλάγκ Καρλάγκ στην περιοχή της Καραγκάντα και το επίσης στρατόπεδο εργασίας Αλζίρ, όπου φυλακίζονταν σύζυγοι αντιφρονούντων από το σταλινικό καθεστώς. Το καθεστώς αυτό επικαλούταν την «οικογενειακή ευθύνη» (κάτι που έκαναν και οι ναζί) και τιμωρούσε σε έξι με οκτώ χρόνια εγκλεισμό σε στρατόπεδα εργασίας γυναίκες οι οποίες αρνούνταν με θαυμαστή αξιοπρέπεια και υπό εξαιρετικά σκληρές συνθήκες να αποκηρύξουν δημόσια τους αντιφρονούντες συζύγους τους, όπως τους ζητούσε η εξουσία, προκειμένου να ταπεινώσει χιλιάδες οικογένειες με εκβιαστικούς ενδοοικογενειακούς «δωσιλογισμούς».

Από τη μία πλευρά της θάλασσας φαίνεται με έντονο φως ο ήλιος στο βάθος να ανατέλλει πίσω από τις δύο νησίδες του Κανυακουμάρι και από την άλλη πλευρά του θαλάσσιου ορίζοντα φαίνεται το επίσης φωτεινό φεγγάρι που δύει. Ο κόσμος παρακολουθεί αυτό το μοναδικό θέαμα με κυάλια με κάμερες, με φωτογραφικές μηχανές, με γυμνό μάτι και με μια σιωπή που μαρτυρά δέος και που την διακόπτουν μόνο με κάποια επιφωνήματα θαυμασμού. Το Κανυακουμάρι είναι για τους φίλους της γεωγραφίας το νοτιότερο σημείο της Ινδίας. Εδώ συναντώνται ο Ινδικός Ωκεανός, ο Κόλπος της Βεγγάλης και η Αραβική Θάλασσα. Για τους φίλους των ταξιδιών είναι ο τόπος με την πιο εντυπωσιακή ανατολή του ήλιου. Για τους Ινδουιστές είναι μία από τα ιερότερες τοποθεσίες.

7.000 μέτρα ανέβασμα και 7.000 μέτρα κατέβασμα και συνολικά 10.400 σκαλιά ανάβαση/κατάβαση στην κορυφή σε υψόμετρο 2.243 μέτρων. Εδώ πιστεύεται ότι άφησε το μήκους 1,8 μέτρων αποτύπωμά του ο Βούδας. Το όρος Σρι Πάντα, στο κέντρο της Σρι Λάνκα, σημαίνει ακριβώς αυτό, «Ιερό Αποτύπωμα Ποδιού». Σε αντίθεση με τις περισσότερες τοποθεσίες με ανάλογα αποτυπώματα ποδιού του Βούδα, το Σρι Πάντα διεκδικούν ακόμη ο Ινδουισμός, που είναι η δεύτερη θρησκεία της Σρι Λάνκα, αλλά και οι δύο μονοθεϊστικές θρησκείες, το Ισλάμ, που έχει και αυτό ισχυρή παρουσία στο νησί, και ο Χριστιανισμός.

Η εμπειρία της εκδρομής στην Παγόδα των Αρωμάτων θα μου μείνει αξέχαστη: το πλήθος κόσμου, ο θόρυβος που έκαναν, τα πολυάριθμα μικρά καταστήματα με σνακς, φαγητό, αναψυκτικά, σουβενίρ, που μαζί με τις παγόδες, τις βάρκες στο ποτάμι και τα βουνά ολόγυρα ανταποκρίνονται πλήρως στις πιο γραφικές εξωτικές εικόνες που μπορεί να φανταστεί κάποιος για το Βιετνάμ.