Kali

Η Αματεράσου, η ηλιακή και περισσότερο σημαντική θεά των Ιαπώνων στο σίντο, η Ιστάρ στη Μεσοποταμία, η Ίσις των Αιγυπτίων, η Φρέγια στην Σκανδιναβία, η Σέντνα των Εσκιμώων, όλες αυτές οι γυναικείες θεότητες –και όχι μόνον αυτές- δείχνουν πως η λατρεία της υπέρτατης θηλυκής αρχής ήταν κάποτε ο κανόνας σε ολόκληρο τον κόσμο. Και παριστανόταν άλλοτε ως τροφός, άλλοτε ως μητέρα, άλλοτε ως ερωμένη.

Μετά όμως την επικράτηση της πατριαρχίας -και ειδικά με τη διάδοση των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών- αυτή παραγκωνίστηκε μεν, εν τούτοις, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, συγκαλυμμένα λατρεύεται ακόμη σε πολλά μέρη του κόσμου.

Uma

Στη Δύση, η υπέρτατη θηλυκή ενέργεια συμβολίστηκε στην στοργική Μητέρα Θεά είτε γήινη είτε ουράνια και αυτήν απηχεί σήμερα η λατρεία της Madonna.
Πουθενά αλλού όμως δεν υπάρχει σήμερα κάτι αντίστοιχο με την θεά των ινδουισμών Kali.
Η Kali είναι παρεξηγημένη στη Δύση. Οι περισσότεροι, από άγνοια και προκατάληψη την θεωρούν σαν κάτι το «διαβολικό», παρότι η λατρεία της έχει πολλά κοινά με το χριστιανικό μυστήριο της Μετάληψης, με ορισμένες αγίες του Χριστιανισμού πμέσω των οποίων διασώθηκαν παγανιστές λατρείες, κ.λπ.
Στην Ινδία, η Θεά της Γης λατρευόταν πριν ακόμη την 3η χιλιετία π.Χ., προτού δηλαδή οι «μιλιταριστές» Ινδοευρωπαίοι εισβάλουν εκεί.

Tripura Sundari

Με την κατάκτηση της Ινδικής, επέβαλαν και τον πατριαρχικό Βεδισμό. Όπως σε όλον τον κόσμο, η Μεγάλη Θεά ήταν η ίδια η φύση. Ήταν τα ποτάμια (στην Ινδία είχαμε τις θεές – ποταμούς Yamuna και Ganga). Ήταν η θεά της γης. Του σταριού. Του δάσους. Των θαλασσών…
Όταν όμως κατακτήθηκαν από τους ιερείς – πολεμιστές – καλλιεργητές (το συνηθισμένο τριπλό σχήμα κατάταξης των Ινδοευρωπαίων πάνω στο οποίο βασίστηκε εν πολλοίς το σύστημα των «χρωμάτων» / «varna» ή «καστών» όπως έγιναν παγκοσμίως γνωστές από την πορτογαλική απόδοση του όρου) κατακτητές (με «ιδιοκτησία» τα χωράφια, άρχισε η εκμετάλλευση των υδάτων και όλη η φύση υπάκουε πλέον στον νόμο της κατοχής, ιδιοκτησίας, οικονομικής εκμετάλλευσης και πλουτισμού, ο άνθρωπος ένιωσε πως… «εξισώθηκε» με τη φύση και πλέον μετά από αυτή την «ύβριν» δεν υπήρχε πια ούτε η μητέρα θεά που θα σεβόταν ούτε η τροφός που θα τον τάιζε ούτε η ερωμένη με την οποία θα βρισκόταν σε μια σχέση συνεργασίας.

Durga

Ωστόσο, ήταν αδύνατο να διαγράψουν παντού οι άνθρωποι την μεγάλη θεά. Στην Ινδία, αυτή μέσα από μια σειρά θεοκρασιών έγινε η «Shakti» (η συμπαντική άχρονη ενέργεια ή «Δύναμη») που στο γήινο επίπεδο εκφραζόταν ως Θεά της Φύσης («Prakriti») ή Κυρία των Φαινομένων και των Ψευδαισθήσεων («Maya»).

lH Shodashi σε λωτό πάνω από το σώμα του Shiva με τους θεούς Brahma, Vishnu, Shiva και Rudra να στηρίζουν τον θρόνο

Κυρίως όμως είναι η «Μητέρα» ένα πρόσωπο πολύ ισχυρό στην ινδική κοινωνία, όπου παρά το ότι οι γυναίκες δεν έχουν ακόμη χειραφετηθεί όπως στη χριστιανική Δύση, ακόμη και ανύπανδρες κοπέλες, εφόσον αυτές διαχειρίζονται ένα σπιτικό, καλούνται με σεβασμό από τους υπόλοιπους, «μητέρα».
Όταν μετά τον 6ο αιώνα π. Χ. ο Βεδισμός δέχτηκε την «επίθεση» Ζαϊνισμού και Βουδισμού, προκειμένου να «αμυνθεί», αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την σκληρή πατριαρχική κοσμοθεώρησή του και να εγκολπωθεί τις αγροτικές θεότητες που είχαν επιζήσει της εισβολής των Ινδοευρωπαίων, δεχόμενος στο πάνθεόν του και κατά βάση ταντρικές λατρείες (δηλαδή με έμφαση στην γιόγκα, την αυτοπαρατήρηση, κ.λπ.).

Bhuvaneshwari (Ο Κόσμος)

Τότε, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο θεός Shiva παράτησε τον ασκητισμό και τον συνεχή διαλογισμό και ενσαρκώθηκε μπαίνοντας ξανά στον κύκλο των γεννήσεων και των υλικών φαινομένων, ο Vishnu το ίδιο, όπως και ο δημιουργός Brahma, γοητευμένοι όλοι τους από την ύλη και την φύση που προσωποποιούνταν αρχικά στην Devi η οποία κατόπιν «αποδόθηκε» σε καθέναν από τους τρεις αντίστοιχα ως οι θέαινες Kali, Lakshmi και Saraswati. Έτσι, σχηματίσθηκαν τα τρία βασικά θεϊκά ζευγάρια ως εξής:

Brahma (θεός της δημιουργίας) και Saraswati (θεά της γνώσης)
Vishnu (θεός της διατήρησης) και Lakshmi (θεά της ευημερίας)
Shiva (θεός της καταστροφής) και Κali (θεά της δύναμης).

Bagalamukhi

Η πιο χαρακτηριστική εκδήλωση της μεγάλης θεάς (Devi) ήταν στην Ινδία η Durga ή Kali ή Parvati.
Το όνομά της προέρχεται από την λέξη «kala» που σημαίνει χρόνος, καθώς θεωρείται ως «Η Κυρία του Χρόνου».

Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν ο κοσμική τάξη διασαλεύτηκε από τον δαίμονα Mahisha ουδείς από το πατριαρχικό πάνθεον στάθηκε ικανός να τον καταβάλει. Τότε, στο άκουσμα της φοβερής προειδοποίησης πως ολόκληρη η φύση θα τελούσε υπό τους αποτρόπαιους νόμους του Mahisha, ξεπήδησε από τους αρσενικούς θεούς η θηλυκή δύναμή τους. Η Varahi από τον Varaha, η Kumari από τον Kumara, η Narasimhi από τον Narasimha…

Lalita Tripurasundari

Ενώθηκαν σε ένα φως απ΄ όπου εμφανίστηκε η Durga. Ζήτησε και πήρε τα όπλα των θεών, τη τρίαινα και τη λάμψη του προσώπου του Shiva, τον δίσκο του Vishnu, τον κεραυνό και τη φωτιά του Indra στο 3ο μάτι της, τη λόγχη του Kumara, το τόξο του Brahma, στήθος φεγγαρόσχημο από τον σεληνιακό θεό Chandra και με τα 10 χέρια της καθένα από τα οποία κρατούσε και από ένα τρομερό όπλο, καβάλησε ένα λιοντάρι να αντιμετωπίσει τον Mahisha. Ανέβηκε στο όρος Μερού, από όπου ακτινοβολούσε την ομορφιά της. Ο Mahisha την ερωτεύτηκε και έστειλε απεσταλμένους να τη ζητήσουν για λογαριασμό του. Η Durga τους προκάλεσε σε μάχη και τους σκότωσε και ακολούθως νίκησε τον στρατό των δαιμόνων και έπινε το αίμα τους ώστε να μην πέσει στο έδαφος και τον γονιμοποιήσει και ξεπηδήσουν από αυτό και νέοι δαίμονες.

Dhumavati

Μονομάχησε με τον Mahisha, αλλά τα όπλα των θεών δεν του έκαναν τίποτε. Έτσι, τα άφησε κατά μέρος και με το πόδι της, το οποίο περιγράφετε ως απαλό, λεπτό και όμορφο, τον άφησε αναίσθητο και στη συνέχεια τον κάρφωσε στην καρδιά με την τρίαινα.
Η ίδια θεά εμφανίστηκε και σε άλλους τοπικούς μύθους αρχικά ως Uma, κόρη του Daksha που ομολόγησε τον έρωτά της για τον ασκητή θεό Shiva. Παρά τη θέληση του πατέρα της, παράτησε ανάκτορα, πλούτη και ανέσεις για να ζήσει με τον ασκητή στα άγρια δάση και τον ακολουθούσε στα μέρη που σύχναζε, στα κρεματόρια, ανάμεσα στους νεκρούς, στα σκοτάδια και στα βουνά, ώσπου αυτός γοητευμένος από την αφοσίωση που του έδειχνε, την ερωτεύτηκε και τότε πήρε το όνομα Sati («Αληθινή»).

Cinnamasta

Σε μια μεγάλη θρησκευτική γιορτή, ο Daksha κάλεσε όλον τον κόσμο, εκτός από τον Shiva, τον οποίο θεωρούσε ανεπιθύμητο λόγω του τρόπου με τον οποίο ζούσε. Τότε, θυμωμένη η Sati, προκειμένου να διακόψει τη θυσία που ετοίμαζε ο πατέρα της έπεσε στην νεκρική πυρά.
Νευριασμένος ο Shiva, αποκεφάλισε τον Daksha κα μαζεύοντας το πτώμα της Sati άρχισε να περιπλανιέται με αυτό σε όλον τον κόσμο.

Bhairavi

Τότε οι θεοί τον προειδοποίησαν πως ένας θεός που πέφτει σε θλίψη για μια γήινη ύπαρξη κινδυνεύει να μπει στον κύκλο της ζωής και του θανάτου. Μπροστά στον κίνδυνο να εκπέσει σε θνητό, ο Vishnu έκοψε με τον δίσκο του σε 108 κομμάτια το σώμα της Sati ώστε να μην αναγνωρίζεται και να απαγκιστρωθεί ο Shiva συναισθηματικά από την ανάμνησή της. Έτσι, ο τελευταίος ξανάγινε ασκητής, αυτή τη φορά σε μια σκοτεινή σπηλιά των Ιμαλαΐων.
Τότε ήταν που οι δαίμονες απελευθερώθηκαν και απειλούσαν ξανά την τάξη και παρουσιάστηκε μπροστά στους αθανάτους η θεά της φύσης Shakti, ως Kundalini, δηλαδή με τη μορφή ενός φιδιού και ζήτησε από τους θεούς να παρουσιαστεί στον Shiva ως Parvati και να τον γοητεύσει ώστε να του αποσπάσει όλη τη γνώση που είχε αποκτήσει διαλογιζόμενος στα Ιμαλάια και με αυτήν να αποσοβήσει τη βασιλεία του κακού.

Kamala

Με τον όρο «Kundalini», ο Swami Vivekananda εννοούσε και την θηλυκή αρχή που καθένας άνθρωπος έχει μέσα του και η οποία είναι ανώτερη της αρσενικής, καθώς συμβολίζει την αγάπη και τη ζωή. Στην δε τάντρα, ο γιόγκι αναγνωρίζει την ενέργεια αυτή να διαπερνά τη σπονδυλική στήλη του, καθώς αφυπνιζόμενο το «φίδι» αρχίζει και ανεβαίνει από το κάτω μέρος τη σπονδυλικής στήλης προς το κεφάλι.

Matangi

Η θεές του έρωτα και του πόθου Priti και Rati καθημερινά επισκέπτονταν μαζί με το κύριο των επιθυμιών Kama τη σπηλιά του Shiva και ενώ αυτός ήταν συνεχώς με κλειστά τα μάτια σε στάση διαλογισμού, μεταμόρφωναν τη σπηλιά σε ένα παραδεισένιο κήπο. Ο Shiva όμως δεν άνοιγε τα μάτια του για να δει τι συνέβαινε, παρά μόνο κάποια στιγμή το τρίτο του μάτι, απ΄ όπου εκπέμφθηκε φωτιά που έκαψε τον Kama.
Η Parvati πέταξε τα ρούχα της, άρχισε να νηστεύει και να ζει και αυτή ασκητικά. Τότε, η δύναμη που απέκτησε «ξύπνησε» τον Shiva, ο οποίος την δέχτηκε ως σύζυγο και έγινα οι γαμήλιες τελετές στην κορυφή του κόσμου, το όρος Kailas.
Η Parvati μεταμόρφωσε σταδιακά τον Shiva από ερημίτη σε οικογενειάρχη, μαθαίνοντάς του να χαίρεται και να ενδιαφέρεται για τον κόσμο.

Kalighat, Καλκούτα

Στο μεταξύ, οι δαίμονες παρέμεναν απειλητικοί και η Parvati ανέλαβε να τους πολεμήσει όπως είχε κάνει και ως Durga, αφού ο Shiva είχε πέσει σε βαθύ διαλογισμό. Έγινε η θεά Kali μαύρη σαν την νύχτα με σκοπό να σκοτώσει τον αρχηγό των δαιμόνων Raktabija. Αυτός ήταν ανίκητος καθώς οι θεοί δεν μπορούσαν να τον εξοντώσουν, διότι με κάθε του σταγόνα αίματος που άγγιζε την γη, εμφανιζόταν ένας κλώνος του. H Kali τον αντιμετώπισε όταν αυτός «πέτρωσε» απόν φόβο του μπροστά στην φοβερή της όψη και τον αποκεφάλισε (σε άλλες παραλλαγές, το σκηνικό αυτό επαναλαμβάνεται και με τον Μahisha).
Εθισμένη όμως στο αίμα και την καταστροφή, η Kali συνέχισε να καταστρέφει ό,τι έβρισκε στο πέρασμά της καλπάζοντας πάνω στο λιοντάρι της. Τότε ο Shiva πήρε τη μορφή ενός πτώματος και στάθηκε στον δρόμο της Kali. Τότε αυτή, «επανήλθε», καθώς πατώντας με το πόδι της τον Shiva συνειδητοποίης επως παρολίγο να σκοτώσει τον ίδιο τον σύζυγό της. Κατ΄ άλλη εκδοχή, τον πάτησε για να του δώσει ζωή. Τότε, από Kali έγινε Gauri, η ακτινοβολούσα χορηγός της ζωής, της οποίας η οργή στρέφεται μόνο ενάντια στο κακό, δηλαδή στην άγνοια ενώ το περιστατικό δείχνει και το πως αλληλοσυμπληρώνονται τα δύο φύλα.

Οι νεαρές Ινδές προσεύχονται στην Gauri για ευτυχισμένο γάμο

Οι ινδουιστές λατρεύουν την Parvati με 10 κύριες όψεις της («Dasamahavidyas») οι οποίες θεωρούνται ως οι ισάριθμες θεμελιώδεις «θηλυκές» αρχές της φύσης («Dasha Maha Vidya») και οι οποίες είναι:

Kali. «Η Αιώνια Νύχτα». Η δύναμη του Χρόνου και η θεά της καταστροφής.

Tara. «Η Νύχτα της Οργής». Γενέτειρα του Σύμπαντος και της κενότητας.

Sodasi ή Tripura Sundari . «Δεκαεξάχρονη» επί λέξει, συμβολίζει της πληρότητα και τελειότητα.

Vidya Bhuvanshwari. « Νύχτα της πλήρους πραγματοποίησης». Δύναμη του υλικού κόσμου.

Bhairavi ή Tripura Bhairavi. «Η Νύχτα της Μοίρας». Κυρία των επιθυμιών και πειρασμών που οδηγούν στην καταστροφή και τον θάνατο.

Shiva & Parvati

Vidya Chinnamasta. «Η Νύχτα του Θάρρους». Ο αέναος κύκλος γέννησης και θανάτου και η δύναμη της θυσίας.

Dhumavati. «Η νύχτα της απογοήτευσης» Η καταστροφή με πυρά απ΄ όπου απομένει μόνο η κάπνα («dhuma»).

Vidya Bagala ή Bagalamukhi. «Η Νύχτα του ακαριαίου τέλους». Η αποτρόπαια κρανιοκέφαλη θεά της ζήλιας, της σκληρότητας και του μίσους.

Matangi. «Η Νύκτα των Ψευδαισθήσεων». Η θεά της κυριαρχίας.

Vidya Kamala ή Kamalatmika. «Η Παραδεισένια Νύχτα». Αυτοσυνειδησία και ευημερία.

Οι «σκληρές» όψεις της Kali παρομοιάζονται με την τιμωρία που επιβάλλει μια μητέρα σε όποιο παιδί της βλάψει ένα άλλο της παιδί. Η σκληρότητα έχει να κάνει με το μάθημα της αποφυγής του κακού.

Η Kali απεικονίζεται με μαύρο δέρμα, άσπρα δόντια και προτεταμένη κόκκινη γλώσσα. Αυτά τα 3 μέρη του σώματος και τα ισάριθμα χρώματα αντιστοιχούν σύμφωνα με την ινδουιστική φιλοσοφία στις 3 ποιότητες («gunas») της φύσης: την λευκή «ισορροπία» («sattva») την κόκκινη «δράση» («rajas») και την μαύρη «αδράνεια» («tamas»). Οι 3 αυτές ιδιότητες αντιστοιχούν στην χαρά, τη σοφία, την ακεραιότητα, την καθαρότητα, τη διαύγεια, την ισορροπία («sattva») τη δράση, την αποφασιστικότητα, αλλά και την οργή, την υπερηφάνεια, τον εγωισμό («rajas») και την οκνηρία, την άγνοια, την ανασφάλεια, τον φόβο («tamas»).
Αυτές όμως ερμηνεύονται και ως οι 3 όψεις της διαλεκτικής, ως δράση, αντίδραση, σύνθεση.
Εκτός από αυτά τα 3 χαρακτηριστικά, η Kali παρουσιάζεται με ξέπλεκα μαλλιά, σύμβολο της συμπαντικής αρχής της οποία κάθε τρίχα αναπαριστά και την χορδή με την οποία είναι ενωμένες όλες οι ατομικές ψυχές («jiva») με το παγκόσμιο πνεύμα.
Στις απεικονίσεις σε εικόνες και αγάλματα φορά συνήθως ένα περιδέραιο από 50 κεφάλια των δαιμόνων που έχει σκοτώσει και τα οποία συμβολίζουν τα 50 γράμματα της αλφαβήτου, κάτι που υποδηλώνει ότι από αυτήν εκδηλώνονται οι κοσμικοί ήχοι της δημιουργίας και τα γράμματα του περιδέραιου σε συνδυασμούς σχηματίζουν φθόγγους και λέξεις και έτσι η Kali είναι και η θεά της έκφρασης, αντίληψη που υπήρχε πολύ πριν οι Χριστιανοί αναφερθούν στον «Λόγο». Αυτή την έκφραση του «Λόγου» συμβολίζει η προτεταμένη γλώσσα της θεάς που στην κοινή εξήγηση (πατριαρχικής αντίληψης) για «τους πολλούς» ερμηνεύεται ως εκδήλωση της έκπληξης και ντροπής που ένιωσε όταν πάτησε πάνω στο σώμα του συζύγου της που δεν το είχε αναγνωρίσει αρχικά.
Όσο δε για το δέρμα της, παρουσιάζεται σαν να απορροφά όλα τα χρώματα, σαν την αρχή που απορροφά κάθε υλικό σώμα μετά τον θάνατό του.
Η γυμνότητά της συμβολίζει την πλήρη ελευθερία και την αυτοσυνειδησία μακριά από πλάνες και ψευδαισθήσεις («maya»).
Έχει 4 χέρια, συνήθως στα 2 αριστερά της κρατά ένα σπαθί και ντο κομμένο κεφάλι του αρχηγού των δαιμόνων και με τα 2 δεξιά σχηματίζει τα σύμβολα της τόλμης και της ευλογίας.

Σημειωτέον πως η Kali συμβόλιζε στον αγώνα της ανεξαρτησίας των Ινδών την ίδια την Ινδία και αυτή ήταν μεταφορικά ο αποδέκτης του ύμνου «Vande Mataram» («Υποκλινόαστε σε σένα μητέρα») γενόμενη έτσι και σύμβολο του ινδικού εθνικισμού.
Σε γενικές γραμμές πάντως, η Kali ή Durga ή Parvati συμβολίζει την αδάμαστη Φύση και την υπακοή του ανθρώπου στους νόμους της και υπ αυτήν την έννοια η λατρεία της Μεγάλης Θεάς του Ινδουισμού συμβαδίζει με κάποιους στοιχειώδεις έστω «οικολογικούς» κανόνες.