Enrique Santos Discépolo

Σε ελάχιστα μέρη του κόσμου οι οικονομικές κρίσεις βάρυναν τόσο πολύ την ατμόσφαιρα μιας πόλης όσο στο Buenos Aires. Μπορεί το 1929 να έχει ταυτιστεί στο μυαλό των πολλών με τον αστικό μύθο που ήθελε τους χρηματιστές της Wall Street να πηδούν καθημερινά από τα παράθυρα (η αλήθεια είναι ότι ελάχιστοι stockbrokers αυτοκτόνησαν και οι πιο πολλοί από αυτούς εισπνέοντας γκάζι ή με αυτοπυροβολισμό) όμως εξίσου αν όχι και περισσότερο βαριά το πήραν οι «porteños».
Εκείνη την εποχή, το Buenos Aires ήταν στην συνείδηση των Ευρωπαίων «η πόλη των πλουσίων» και «η πόλη των ευκαιριών» (μέχρι και οι Έλληνες για παράδειγμα, θυμούνται πως ο Ωνάσης εκεί «φτιάχτηκε»). Καλοντυμένοι κύριοι, κομψές κυρίες αλλά ακόμη και οι φτωχοί έδιναν μια αίσθηση κατά πολύ λιγότερο αποτρόπαια από τη φτώχεια αρκετών ευρωπαϊκών πρωτευουσών. Η κρίση του 1929 ήταν για τους Αργεντινούς καθοριστική. Από τη χρονιά εκείνη μέχρι το New Deal, τον πόλεμο και –κυρίως- το σχέδιο Μάρσαλ, συνέβησαν τόσα ιστορικά για την παγκόσμια κοινότητα γεγονότα, τα οποία μεταμόρφωσαν τον κόσμο και μέσα στις αλλαγές αυτές περιλαμβάνονταν η καταβύθιση της Αργεντινής οικονομίας και η ανάδυση των ΗΠΑ.
Η κρίση άλλαξε την ψυχοσύνθεση των «porteños». Η αλήθεια είναι πως η ψυχολογία των κατοίκων του Bs As είναι πολύ ευαίσθητη και ευμετάβλητη. Θυμάμαι για παράδειγμα στην τελευταία οικονομική κρίση που είχε ξεσπάσει, μια απόκοσμη εικόνα που δύσκολα θα ξεχάσω: τον κόσμο να ανεβαίνει από τα υπόγεια του μετρό στην επιφάνεια και να περπατούν ανεξαιρέτως όλοι με βλέμμα απλανές, χαμένο στο πουθενά, με αργά βήματα, αμίλητοι με μια συγκρατημένη θλίψη και όλα αυτά σε απόλυτο κοντράστ με τα ακριβά κοστούμια και τα πολυτελή ταγιέρ. Και στα περίπτερα –κυριολεκτικά- δεκάδες περιοδικά και έντυπα ψυχολογίας με τους λεγόμενους «χρηστικούς» τίτλους («πως να ξεχάσετε το κραχ», «πώς να ξαναρχίσετε τη ζωή σας», κ.λπ.).
Κάπως έτσι λοιπόν -αν όχι και χειρότερα- αντιμετώπισαν και την κρίση του 1929. Μια κρίση η οποία αποδείχθηκε το «κακό» του οποίου «μύρια θα έπονταν». Ένα από αυτά ήταν η πτώση του προέδρου Hipólito Irigoyen από στρατιωτικό πραξικόπημα το οποίο οργάνωσαν και εκτέλεσαν στις 30 Σεπτεμβρίου 1930 οι υπερσυντηρητικές δυνάμεις μαζί με τις μυστικές υπηρεσίες και φιλοφασιστικές οργανώσεις. Επρόκειτο για το πρώτο πραξικόπημα στη χώρα από την απόκτηση συντάγματος και έτσι μέσα σε λίγους μήνες οι Αργεντίνοι έχασαν και την οικονομική ευρωστία (μέχρι το 1929 διέθεταν το 4ο υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο και τις ελευθερίες τους). Στην πόλη της χαράς, του καλού γούστου, της ανέμελης ζωής και του εύκολου πλουτισμού ενέσκηψαν πολύ γρήγορα όλα τα δυσάρεστα και επώδυνα φαινόμενα του συνδυασμού φτώχειας και καταπίεσης. Ολοένα και αυξανόμενοι άνεργοι και νεόπτωχοι που μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν νοικοκυραίοι με αξιοζήλευτο επίπεδο ζωής, άλλαζαν καθημερινά την «αύρα» τηςν πόλης η οποία βάραινε ακόμη περισσότερο υπό το καθεστώς της πολιτικής ανωμαλίας.
Αυτήν ακριβώς την περίοδο η οποία ξεκινά το 1930 μπορούν να την φανταστούν οι σύγχρονοι μέσα από τη μουσική της εποχής, η οποία συμπίπτει με αυτήν που οι ιστορικοί του Tango αποκαλούν «περίοδο μεταμόρφωσης» ή «Guardia Nueva Ι» (1925 – 1940).
Την περίοδο εκείνη συναντάμε πολλά ονόματα θρύλους που αν και θα ήταν ακατόρθωτο να επισκιάσουν τον απόλυτο θρύλο (τον Carlos Gardel) που χάθηκε στις 24 Ιουνίου 1935 στο απίστευτο ως προς τις συνθήκες που συνέβη αεροπορικό δυστύχημα πάνω από το αεροδρόμιο του Medellin στην Κολομβία, εν τούτοις ακόμη και σήμερα λένε πολλά στους λάτρεις του tango: Pascual Condursi, Celedonio Flores, Rafael Canaro, Juan de Dios Filiberto, Enrique Cadicamo…
Τότε άρχισαν να γράφονται στίχοι που αναπολούσαν μια όμορφη ξένοιαστη και ευτυχισμένη εποχή που θα χανόταν οριστικά. Έγραφε ο Manuel Romero στίχους όπως «…Θυμάσαι αδελφέ τις παλιές καλές ημέρες; Όταν οι άνδρες ήταν πιο άνδρες…»
‘Έλεγαν οι στίχοι αυτοί στο τραγούδι αυτό, το «Tiempos viejos» («Παλιές εποχές»):

¿Te acordás, hermano? ¡Qué tiempos aquéllos!
Eran otros hombres más hombres los nuestros.
No se conocían cocó ni morfina,
los muchachos de antes no usaban gomina.
¿Te acordás, hermano? ¡Qué tiempos aquéllos!
¡Veinticinco abriles que no volverán!
Veinticinco abriles, volver a tenerlos,
si cuando me acuerdo me pongo a llorar.

¿Dónde están los muchachos de entonces?
Barra antigua de ayer ¿dónde está?
Yo y vos solos quedamos, hermano,
yo y vos solos para recordar…
¿Dónde están las mujeres aquéllas,
minas fieles, de gran corazón,
que en los bailes de Laura peleaban
cada cual defendiendo su amor?

¿Te acordás, hermano, la rubia Mireya,
que quité en lo de Hansen al loco Cepeda?
Casi me suicido una noche por ella
y hoy es una pobre mendiga harapienta.
¿Te acordás, hermano, lo linda que era?
Se formaba rueda pa’ verla bailar…
Cuando por la calle la veo tan vieja
doy vuelta la cara y me pongo a llorar.

Τότε λοιπόν αρχίζει να μεσουρανεί το άστρο του Enrique Santos Discépolo.
Ο Discépolo, μουσικός, συνθέτης και στιχουργός πολλών «αθάνατων» τραγουδιών tango και milonga (υπήρξε ακόμη και ηθοποιός του θεάτρου) γεννήθηκε στις 27 Μαρτίου 1901 στο Bs As.
Έγινε γνωστός όταν το 1928 ο Azucena Maizani απέδωσε το τραγούδι του «Esta noche me emborracho» («Απόψε είμαι μεθυσμένος») και αμέσως μετά η Tita Merello τραγούδησε το «Que vachaché». Στη συνέχεια, τραγούδια του είπαν σχεδόν όλα τα μεγάλο ονόματα της εποχής όπως και ο Carlos Gardel. Την χρονιά που σκοτώθηκε ο τελευταίος, έγραψε και το περίφημο
«Cambalache». Ένα τραγούδι με στίχους όπως «… Εικοστός αιώνας: φτηνιάρικο παζάρι, αν δεν κλαίγεσαι δεν τρως, αν δεν κλέψεις θεωρείσαι βλάκας. Προχώρα! Θα ξανασυναντηθούμε στην Κόλαση. Μην το σκέφτεσαι! Προχώρα! Κανείς δεν νοιάζεται…».
Τους στίχους του τραγουδιού όπου κατοπτρίζονταν τα ρεύματα της εποχής τους ανέφεραν συχνά έκτοτε οι Αργεντινοί και είναι οι εξής:

«Que el mundo fue y sera una porqueria,
ya lo se…
En el quinientos seis
y en el dos mil también!
Que siempre ha habido chorros,
maquiavelos y estafaos,
contentos y amargaos,
valores y dublés…
Pero que el siglo veinte
es un despliegue
de maldad insolente
ya no hay quien lo niegue.
Vivimos revolcaos en un merengue
y en un mismo lodo
todos manoseaos…
Hoy resulta que es lo mismo
ser derecho que traidor..!
Ignorante, sabio, chorro,
generoso o estafador!
Todo es igual! Nada es mejor!
Lo mismo un burro
que un gran profesor!
No hay aplazaos ni escalafon,
los inmorales nos han igualao.
Si uno vive en la impostura
y otro roba en su ambicion,
da lo mismo que sea cura,
colchonero, rey de bastos,
caradura o polizon…
Que falta de respeto,
que atropello a la razon!
Cualquiera es un señor!
Cualquiera es un ladron!
Mezclao con Stavisky va Don Bosco
y «La Mignon,»
Don Chicho y Napoleon,
Carnera y San Martin…
Igual que en la vidriera irrespetuosa
de los cambalaches
se ha mezclao la vida
y herida por un sable sin remache
ves llorar la Biblia
contra un calefon.
Siglo veinte, cambalache
problematico y febril!
El que no llora, no mama,
y el que no afana es un gil.
Dale nomas! Dale que va!
Que alla en el horno
nos vamo a encontrar!
No pienses mas,
sentate a un lao.
Que a nadie importa
si naciste honrao.
Que es lo mismo el que labura
noche y dia, como un buey
que el que vive de los otros,
que el que mata o el que cura
o esta fuera de la ley».

Οι στίχοι του «Martirio» μιλούν για την μοναξιά καθενός ανθρώπου ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους: («Μόνος, απίστευτα μόνος! Ζω το δράμα να σε περιμένω σήμερα, αύριο, πάντοτε το ίδιο…»:
Solo…
¡increíblemente solo!
vivo el drama de esperarte,
hoy…
mañana…
siempre igual…
¡Dolor que muerde las carnes,
herida que hace gritar,
vergüenza de no olvidarte,
si yo sé que no vendrás!
¡Solo!
¡Pavorosamente solo!…
como están los que se mueren,
los que sufren,
los que quieren,
así estoy… ¡por tu impiedad!

Sin comprender,
por qué razón te quiero…
Ni qué castigo de Dios
me condenó al horror
de que seas vos, vos,
solamente sólo vos…
Nadie en la vida más que vos
lo que deseo…
Y entre la risa y las burlas
yo arrastré mi amor
¡llamándote!…

Fiebre
de pasiones maldecidas,
que uno trae desde otras vidas
y las sufre hasta morir…
Dolor de bestia perdida,
que quiere huir del puñal,
yo me revuelco sin manos
pa’ librarme de tu mal…
¡Solo!…
¡Despiadadamente solo!…
mientras grita mi conciencia
tu traición
¡la de tu ausencia!
hoy… mañana…
siempre igual…

Η γκάμα των τραγουδιών του Discépolo υπήρξε τεράστια. Με την ίδια επιτυχία άφησε πίσω του (πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 1951) τραγούδια που μιλάνε για ερωτικό πάθος, που προκαλούν νοσταλγία, που ειρωνεύονται την κοινωνία και την εποχή…
Στα καλύτερα τραγούδια του περιλαμβάνονται:
«Chorra» («Κλέφτρα»)
«Quién más, quién menos» («Άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο»)
«Cambalache» («Παλιατζίδικο»)
«Que vachaché» («Τι θα κάνεις»)
«Yira… yira…» («Ολόγυρα»»)
«Canción desesperada» («Απελπισμένο τραγούδι»)

Θυμάμαι τους Αργεντινούς στην οικονομική κρίση που πέρασαν να επικαλούνται τα λόγια του Discépolo και να λένε πως παρέπεμπαν στο σήμερα (ειδικά ο στίχος «…y en el dos mil también…» [«…και το 2000 επίσης…»] από το «Cambalache»). Και σήμερα, στην παγκόσμια κρίση, 80 χρόνια μετά εκείνην του 1929 τον θυμήθηκα…