Η πρωτεύουσα του νησιού, Ηanga Roa.

Moai παραταγμένα στη σειρά.

Δεν έχω γνωρίσει λαό που σε μικρό ή μεγάλο βαθμό να μην πιστεύει πως ο τόπος του αποτελεί κάτι σαν τον «ομφαλό της γης». Αυτή η πεποίθηση που γεμίζει με υπερηφάνεια δισεκατομμύρια ανθρώπους ανά την υφήλιο, δεν φαίνεται να έχει εξαιρέσεις. Ακόμη και οι κάτοικοι του Νησιού του Πάσχα όπου βρέθηκα τον Φεβρουάριο του 2003 φαίνεται να το πιστεύουν αυτό, ονομάζοντας την μικροσκοπική γη τους, μήκους μόλις 24 χιλιομέτρων, ομφαλό της γης: «Te Pito o Te Henua». Η «ειρωνεία» στην προκειμένη περίπτωση είναι πως το νησί αυτό αποτελεί την πλέον απομακρυσμένη γωνιά του πλανήτη. Η πλησιέστερη κατοικήσιμη περιοχή απέχει σχεδόν 4 ώρες αεροπορικώς, μιας και βρίσκεται κάπου μεταξύ Χιλής και Ταϊτής στον Ειρηνικό. Είναι δε τόσο «απόμακρος» αυτός ο τόπος ώστε ο ελάχιστος αριθμός πτήσεων που πρέπει να κάνει κάποιος από την Αθήνα για να βρεθεί εκεί είναι 3 με 4, καθώς θα πρέπει να βρεθεί πρώτα σε κάποια ευρωπαϊκή πόλη, από εκεί  να πετάξει στο Santiago της Χιλής (συνήθως μέσω Buenos Aires ή Rio) και από εκεί να πάρει το αεροπλάνο για το Νησί του Πάσχα με την χιλιανή εταιρία Lan Chile. Δεδομένου μάλιστα ότι από και προς το Santiago της Χιλής υπάρχουν μόνο 2 πτήσεις εβδομαδιαίως που να συνδέουν το νησί, καθίσταται προφανές πως δεν είναι ένας τόπος όπου προλαβαίνει κανείς να πάει και να γυρίσει σε μία εβδομάδα! Για τον λόγο αυτό, οι περισσότεροι από τους επισκέπτες (όχι πως είναι και πολλοί βέβαια) συνδυάζουν την επίσκεψή τους στο Νησί του Πάσχα (ονομάστηκε έτσι διότι ανακαλύφθηκε από Ολλανδούς την Κυριακή του Πάσχα του 1722) είτε με έναν «γύρο Χιλής» (συνήθως αυτός περιλαμβάνει το Santiago, την Viña del Mar, την Antofagasta, το Iquique και ασφαλώς το μοναδικό, το γραφικό λιμάνι του Valparaiso) είτε με κάποιο ταξίδι στην ευρύτερη Νότια Αμερική. Προσωπικά, προτίμησα να κάνω έναν συνδυασμό και των δύο, δηλαδή να εντάξω ως προορισμό και το Νησί του Πάσχα σε ένα ταξίδι που περιλάμβανε την Γη του Πυρός (Tierra del Fuego) την οποία μοιράζονται Χιλή και Αργεντινή (οπότε απαιτείται ο τριπλάσιος χρόνος πτήσεων για να φθάσει κανείς και στην Ushuaia μέσω Buenos Aires) και η οποία παρότι φέρει το όνομα («Τέλος του Κόσμου / «Fin del Μundo») το Νησί του Πάσχα είναι τελικά που φέρει τη χάρη!
Η καλύτερη περίοδος να επισκεφθεί κανείς το νησί είναι από τον Οκτώβριο ως το πρώτο μισό του Μαΐου, οπότε η μεν μέση θερμοκρασία κυμαίνεται σταθερά πάνω από τους 22°C με 25°C η δε υγρασία δεν γίνεται τόσο αισθητή όπως στο υπόλοιπο διάστημα του χρόνου (πέτυχα εκεί μόλις δύο τροπικές βροχές, διάρκειας μικρότερης της μισής ώρας η κάθε μία).
Πολλοί με έχουν ρωτήσει ποιός είναι ο λόγος -πέρα από την περιέργεια- για να ξοδέψει κανείς τόσο χρόνο (όπως τεκμαίρεται από τους προαναφερθέντες αριθμούς και χρόνους πτήσεων) και χρήμα (το φθηνότερο εισιτήριο που βρήκα που βρήκα ήταν 688 δολάρια για την τετράωρη πτήση από Santiago με επιστροφή, ενώ κάποιες εποχές έφθανε και τα 950 δολάρια) προκειμένου να επισκεφθεί ένα μικροσκοπικό νησάκι, μόλις πάνω από 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το οποίο συνδέεται την τουριστική σαιζόν με την Χιλιανή πρωτεύουσα μόλις δύο φορές την εβδομάδα.
Η πρώτη απάντηση την οποία θα έδινα είναι η διαπίστωσή μου πως πολλοί επισκέπτες προγραμματίζουν προτού φθάσουν να μείνουν 3 με 4 ημέρες και να συνεχίσουν μετά είτε προς Χιλή είτε προς Γη του Πυρός είτε προς Ταϊτή και πως οι περισσότεροι το μετανιώνουν. Και τούτο διότι παρά το μικρό μέγεθος του νησιού, μία εβδομάδα είναι ο ελάχιστος χρόνος που απαιτείται για να εξοικειωθεί κάποιος, να προλάβει να δει τα αξιοθέατα, αλλά και να κάνει διακοπές όπως τις φαντάζεται κάποιος όταν ακούει «ήλιος, θάλασσα, αργοί ρυθμοί, παραλίες, φιλόξενοι κάτοικοι». Μια άλλη απάντηση (κάτι που άκουσα από τους περισσότερους ταξιδιώτες που γνώρισα στο νησί) είναι το στερεότυπο ερώτημα «μετά από εδώ, πού αλλού να πάει πλέον κανείς;» Το Νησί του Πάσχα, ακόμη και αν δεν ήταν τόσο όμορφο, είναι από τους κατ’ εξοχήν τόπους που αξίζει να λέει κανείς πως το έχει επισκεφθεί και επειδή είναι απομακρυσμένο και επειδή ανήκει στην κατηγορία εκείνη των προορισμών που δεν έχει σημασία το πώς περνάς εκεί, αλλά ότι απλώς είσαι εκεί…Και μια ακόμη απάντηση η οποία είναι δύσκολο να εξηγηθεί περαιτέρω δια του γραπτού λόγου, είναι η ατμόσφαιρα του νησιού, η «αύρα» του που «το φωνάζει» πως είναι κάτι το ιδιαίτερο είτε επειδή είναι απομακρυσμένο είτε επειδή έχει περιβληθεί και έναν αέρα «μυστηρίου».
Και μιας και ο λόγος για τα αξιοθέατα και το τί εν τέλει προσφέρει το νησί στον επισκέπτη, ας τα πάρουμε τα κυριότερα από αυτά, με τη σειρά:
Πρώτον, ένα θέαμα μοναδικό που έχει εξάψει τη φαντασία πολλών: τα περίφημα «moai», ήτοι περισσότερα τα 1.000 τεράστια πέτρινα αγάλματα ύψους από 4,5 μέχρι 20 μέτρα τα οποία εικάζεται πως απεικονίζουν προγόνους των φρατριών στις οποίες χωριζόταν η τοπική κοινωνία από τον 5^ο μ.Χ. αιώνα οπότε πιστεύεται ότι κατοικήθηκε για πρώτη φορά το νησί από Πολυνήσιους (κάποιοι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτο έποικοι ήταν Νοτιοαμερικανοί).

Με εξαίρεση μία και μοναδική επτάδα αγαλμάτων που «βλέπουν» στον ωκεανό, όλα τα υπόλοιπα (πάνω από1.000) moai «βλέπουν» στην ενδοχώρα. Μια εξήγηση των ειδικών κάνει λόγο για την 7άδα των πρώτων εποίκων που ήλθε δια θαλάσσης και η οποία πιθανότατα τιμάται με αυτόν τον τρόπο. Οι εξηγήσεις όμως είναι πάμπολλες, κάνοντας λόγο μέχρι και για κωδικοποιμένα αστρονομικά δεδομένα.

Δεύτερον, το μοναδικό ζωντανό «μουσείο οικολογικών διδαγμάτων» για την καταστροφή ενός πολιτισμού από την εναντίωση του ανθρώπου στην φύση. Η εντατική καλλιέργεια, η αποψίλωση των δασών εξαιτίας των κορμών των δένδρων που έκοβαν οι ντόπιοι για να έχουν στη διάθεσή τους μέχρι και ξύλα για να μεταφέρουν τα «moai» από το κεντρικό λατομείο του Rano Raraku (προς τα βορειοανατολικά του νησιού) σε συνδυασμό με τσουνάμι, σεισμούς, εκρήξεις ηφαιστείων και εμφυλίους πολέμους, συνετέλεσαν στην καταστροφή του πολιτισμού του νησιού προτού καν φτάσουν οι Ευρωπαίοι στην αρχή του 18^ου αιώνα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι στη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων, τα μέλη της μιας φρατρίας αναποδογύριζαν (ως ένδειξη προσβολής και μάλιστα βλάσφημης) τα «moai» της άλλης, με αποτέλεσμα οι Ευρωπαίοι να μη βρουν παρά ελάχιστα όρθια τέτοια αγάλματα.
Για όλους αυτούς τους λόγους, το Νησί του Πάσχα προσελκύει ιδιαίτερα υψηλό ποοσοστό επισκεπτών με οικολογικά ενδιαφέροντα που άλλωστε απασχολούν και τους περισσότερους κατοίκους. Είναι ενδεικτικό εν προκειμένω, ότι μεσούσης της χούντας του Pinochet, στο Νησί του Πάσχα έγινε αντικαθεστωτική διαδήλωση επειδή το καθεστώς είχε αποφασίσει να διαθέσει στις ΗΠΑ χώρο εκεί για να στήσει βάσεις για διαστημικά προγράμματα.
Τρίτον, οι φυσικές ομορφιές του νησιού. Ας το φανταστούμε αυτό σαν ένα ισοσκελές τρίγωνο, του οποίου κάθε γωνία διαθέτει και από τουλάχιστον ένα ηφαίστειο (στα σημεία Po’ Ike και Orongo στις δύο γωνίες της βάσης και το Maunga Kuma στην κορυφή). Κάποιοι κρατήρες σε άλλα ηφαίστεια μόλις που εξέχουν από την επιφάνεια της θάλασσας δίπλα στις ακτές, ενώ άλλοι έχουν μεταβληθεί σε λίμνες, όπως για παράδειγμα αυτός του Rano Raraku («Rano» στη γλώσσα Rapa Nui σημαίνει «ηφαίστειο»). Ακόμη, ένα μεγάλο εθνικό πάρκο, σπηλιές, καθαρά νερά, άσπρες αμμουδιές, συνθέτουν ένα τοπίο που συναρπάζει τον επισκέπτη.
Τέταρτον, η πρόκληση των «άλυτων μυστηρίων» που επιτείνει το ενδιαφέρον για το νησί. Όπως για παράδειγμα, οι επιγραφές του Rongo Rongo τις οποίες κανείς γλωσσολόγος δεν έχει μεταφράσει και ταυτόχρονα κανείς δεν έχει αποδείξει απολύτως την ορθότητα της θεωρίας για το ποιοί έστησαν τα περίφημα πέτρινα αγάλματα «moai».
Πέμπτον, το «τουριστικό» – «φολκλορικό» στοιχείο του νησιού, όπως είναι η τοπική μουσική (προσωπικά θυμάμαι ιδιαίτερα το δημοφιλές μουσικοχορευτικό συγκρότημα των «Cari Cari») η λαϊκή τέχνη (π.χ. κοσμήματα από οψιδιανό) οι εξωτικές παραλίες (ομορφότερη από αυτές είναι εκείνη της Anakena, γύρω στα 30 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πρωτεύουσας Hanga Roa). Ακόμη, η υποδομή, οι υπηρεσίες (ικανοποιητικός αριθμός γραφείων που προσφέρουν οργανωμένες περιηγήσεις στο νησί σε διάφορες γλώσσες, όπως λ.χ. αγγλικά, ισπανικά, γαλλικά) καταδύσεις, ενοικιάσεις αλόγων, ψάρεμα. Επίσης, οι συγκριτικά χαμηλές τιμές. Στο ρεστωράν «Ρεα» (γραμμένο έτσι, «Ρεα» δηλαδή με ελληνική οικογένεια γραμμάτων αντί λατινικής όπως κανονικά θα γραφόταν: «Pea») με πανοραμική θέα στον ωκεανό, μία μπύρα και ένα cheeseburger είχαν 6 δολάρια, ενώ στα καταστήματα του κυριότερου εμπορικού δρόμου Policarpo Toro) σουβενίρ, φρούτα, κρέας σε BBQ, προϊόντα παντοπωλείου και παραδοσιακά γεύματα με 7 και 7,50 δολάρια προσελκύουν σε όλη της διάρκεια της ημέρας τους επισκέπτες.
Στα φολκλορικά στοιχεία να προσμετρήσουμε ακόμη τα τελετουργικά τατού. Είναι τόσο μεγάλος ο αριθμός τατού που ζωγραφίζουν οι ιθαγενείς ώστε για κάθε μέρος του σώματος να υπάρχει και διαφορετική ονομασία: matapea (γύρω από τα μάτια) panaha’a (μάγουλα) rare (στα χέρια) retu (στο πρόσωπο) ενώ κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα φύλλα, τα ξύλα, κ.λπ. όπως π.χ. takhona ή yonaokho για κολιέ, το δένδρο makho’i για χειροτεχνήματα αλλά και φυτά για ιατρικές χρήσεις (tavari) ή για καλαθοπλεκτική (na’atu). Ακόμη και οι λάτρεις της φύσης ανάμεσα στα άλλα, μπορούν βρουν έναν μεγάλο αριθμό οστρακοειδών (στην ντόπια γλώσσα «pipi» όπως για παράδειγμα pipi anakena, pipi riha, pipi tomato’o, putre, κ.λπ.) εξαιρετικό ψάρι (ξιφία, στα ντόπια «iwi heheu») μουσικά όργανα όπως το bom’bo (τύμπανο) το toe’re (ταϊτινής προέλευσης, από ξύλο) το ukelele και τοπικά φρούτα: γκουάβα, παπάγια, μπανάνα, γλυκοπατάτες, μέχρι και φασόλια σε σχήμα μισοφέγγαρου (το ariko rapanui).
Η γλώσσα rapanui είναι ενδεικτική του πολιτισμού και της κοινωνίας: η σημασία της οικογένειας κατοπτρίζεται και στο ότι υπάρχει άλλη λέξη για τον εγγονό και άλλη για τον μεγαλύτερο εγγονό (hina και hina rere).
Από το 1967, οπότε ξεκίνησε η αεροπορική σύνδεση του Santiago με την Tahiti (με ενδιάμεση στάση στην Hanga Roa) το μέρος προσελκύει τουρίστες, όχι όμως σε βαθμό που να υποβαθμίζεται λόγω υπερβολικής ζήτησης, η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών και ως εκ τούτου και των διακοπών. Περί τους 20.000 τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο το νησί και ανακαλύπτουν από το πώς ζούσαν στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν οι άνθρωποι σε σπηλιές, μέχρι το πώς ήταν η καθημερινότητα σε παλαιότερες εποχές (το φεστιβάλ Rapa Nui κάθε Φεβρουάριο, είναι μια ενδιαφέρουσα ατραξιόν και από τα πιο αντιπροσωπευτικά «φολκλορικά θεάματα» διεθνώς).
Τελικά, η μοναδικότητα του Νησιού του Πάσχα έγκειται στο πώς ένα νησί έκτασης 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων συνδυάζει ενδιαφέρον αρχαιολογικό, οικολογικό, παραθεριστικό, με πλήθος συνθηκών που τα καθιστούν «μοναδικό».
Όσο για το οικολογικό μάθημα: Όπως προανέφερα, το Νησί του Πάσχα παρέχει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ένα πολύτιμο μάθημα για το πόσο «εύκολα» μπορεί να επέλθει η καταστροφή ενός πολιτισμού και σε γενικότερο πλαίσιο ακόμη και ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Όταν έφτασαν οι πρώτοι Ευρωπαίοι πριν 3 αιώνες, βρήκαν μερικούς ιθαγενείς που υποσιτίζονταν ζώντας σε ένα νησί χωρίς ούτε ένα δέντρο, μια σχεδόν ανύπαρκτη φυτική παραγωγή και καθόλου ζώα. Μονάχα κάποια μονολιθικά αγάλματα που κάποια από αυτά ξεπερνούσαν και τους 200 τόνους και στην πλειονότητά τους γκρεμισμένα. Οι θεωρίες έδιναν και έπαιρναν για το ποια ήταν η αιτία αυτής της κατάστασης με πλήθος εξηγήσεων, από τους εξωγήινους του Νταίνικεν μέχρι για τρομερές θεομηνίες.
Τελικά, η επιστήμη επιστρατεύοντας ένα πλήθος ειδικών από διάφορους κλάδους κατέληξε σε μερικά πολύ χρήσιμα συμπεράσματα: Το νησί κάποτε διέθετε πολύ πλούσια χλωρίδα και πανίδα και μεταξύ άλλων ένα πλήθος φοινικόδενδρων. Τα τελευταία, όπως και άλλα είδη δένδρων υλοτομούνταν με εντατικούς ρυθμούς για καλύβες, κανώ, ακόμη και να μετακινούν τα αγάλματα από τα λατομεία στους οικισμούς τους. Επίσης, τα θηλαστικά, τα θαλασσινά (οστρακόδερμα) και τα πτηνά εξαφανίζονταν καθώς κατέληγαν με απερίσκεπτους ρυθμούς, γεύματα των ντόπιων. Ώσπου κάποια στιγμή λόγω της εντατικής υλοτόμησης δεν διέθεταν ξυλεία ούτε καν για να κατασκευάσουν καινούργιες βάρκες και να ανοιχτούν για ψάρεμα!
Η παρακμή σημειώθηκε μεταξύ αρχής του 16^ου και μέσου του 19^ου αιώνα και στο έσχατο σημείο της πτώσης όπου οδήγησε αυτή η παρακμή, σημειώθηκαν αδυσώπητες κοινωνικές συγκρούσεις, ενώ κάποιοι επιστήμονες μίλησαν μέχρι και για φαινόμενα κανιβαλισμού. Η επίσκεψη στο Νησί του Πάσχα είναι αναμφίβολα μια μοναδική εμπειρία που προσφέρει ένα αξέχαστο οικολογικό μάθημα.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Zalmoxis