Παρασκευή 20 Ιουνίου 1941. Σε δυόμισι μήνες κλείνουν δύο χρόνια από την έναρξη «Του Πολέμου» ο οποίος τον Δεκέμβριο θα πάρει για πρώτη φορά από τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούσβελτ την ονομασία «Δεύτερος Παγκόσμιος». Στην Σοβιετική Ένωση ωστόσο, ο πόλεμος, για λίγα εικοσιτετράωρα ακόμη, θεωρείται μια μάλλον απίθανη προοπτική. Άλλωστε, ισχύει ακόμη το Γερμανο-Σοβιετικό Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ του 1939. Ώσπου την ερχόμενη Δευτέρα, στις 23 του μηνός, ο -εκ των εκδοτών της Πράβδα, Ρώσσος δημοσιογράφος, ιστορικός και διάσημος εκτός συνόρων για τα αντικληρικαλιστικά του συγγράμματα – εξηντατριάχρονος Γιεμελιάν Γιαροσλάβσκι θα χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά τον όρο, ο «Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος» (ονομασία η οποία θα υιοθετηθεί και επισήμως στις 20 Ιουνίου 1942, την πρώτη επέτειο της επιθέσεως των Γερμανών εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως, παραπέμποντας συνειρμικά στον «Μεγάλο Πόλεμο», την νίκη του τσάρου Αλεξάνδρου Α’ επί του Ναπολέοντος).
Απομένουν προς το παρόν 48 ώρες ωσότου ο Χίτλερ εισβάλει στην Σοβιετική Ένωση με τον Στάλιν όπως λέγεται να αιφνιδιάζεται, παρότι θα πάρει ένα μήνυμα από το υπερπέραν για τον πόλεμο που πλησιάζει.

Στις -ακόμη- «ειρηνικές» για τους Σοβιετικούς πολίτες αυτές ημέρες, σε μια κεντρασιατική πόλη, κάπου τρεισήμισι χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση από το μεγαλοπρεπές, με την βαριά ξύλινη επίπλωση, τις τεράστιες κουρτίνες, τα επιβλητικά πορτραίτα και την χαρακτηριστική από την περίοδο του Λένιν ξεκούραστη για τα μάτια πράσινη λάμπα -την Λενίνσκαγια λάμπα όπως την έλεγαν τότε οι Ρώσοι πολίτες- γραφείο του Στάλιν στο κτήριο της Γερουσίας στο Κρεμλίνο, κάποιοι Σοβιετικοί επιστήμονες, κυρίως ανθρωπολόγοι, αρχίζουν να ανησυχούν περισσότερο από κάθε άλλον στην αχανή Σοβιετική αυτοκρατορία για το Κακό που έρχεται και πολύ σύντομα μάλιστα.

Μία ομάδα Σοβιετικών επιστημόνων με επικεφαλής τον τριαντατετράχρονο Ρώσσο αρχαιολόγο και ανθρωπολόγο Μιχαήλ Γερασίμωφ, εκ των πρωτοπόρων αργότερα στην ανάπλαση προσώπων βάσει του σκελετού τους, σκοπεύει να εγκαινιάσει την τεχνική αυτή με τα οστά του Ταμερλάνου. Χάρη στην ίδια τεχνική ο Γερασίμωφ θα ανακατασκευάσει το 1950 το πρόσωπο του Ιβάν του Τρομερού, ενώ την επόμενη δεκαετία με την βοήθεια των μεθόδων και των γνώσεων του θα συνδράμει τους Γερμανούς να εντοπίσουν το κρανίο του Φρήντριχ Σίλλερ ανάμεσα σε άλλους σκελετούς που βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο. Το δε1967, τρία χρόνια πριν τον θάνατό του, θα αναπαραστήσει, βασιζόμενος στο κρανίο του, σε προτομή τον αταμάνο των Κοζάκων της Ζαπορίζια, Ιβάν Σίρκο.

Η ομάδα των ειδικών επισκέπτεται τον τάφο του Ταμερλάνου στο μαυσωλείο Γκουρ-ε-Αμίρ στην Σαμαρκάνδη, πρωτεύουσα της Ουζμπεκικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Σκοπός της αποστολής την οποία διέταξε ο Στάλιν, είναι να διαπιστωθεί εάν όντως είναι θαμμένος εδώ ο Ταμερλάνος, και εφόσον αυτό επιβεβαιωθεί, τότε να εξετάσουν τα λείψανα του και να αναπαραστήσουν το πρόσωπό του. Ο ιδρυτής της πολιτιστικά και διοικητικά εκπερσισθείσας Τουρκο-Μογγολικής Αυτοκρατορίας των Τιμουριδών (μια διφορούμενη προσωπικότητα που από την μία κατέσφαξε δέκα επτά εκατομμύρια ανθρώπους, το 5% του τότε παγκόσμιου πληθυσμού, χτίζοντας πυραμίδες με τις δεκάδες χιλιάδες κρανία των υπερασπιστών των πόλεων που καταλάμβανε και από την άλλη ενθάρρυνε τις τέχνες, την λογοτεχνία, τις επιστήμες και την κατασκευή δημοσίων έργων ) πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου του 1405 στο Οτράρ, μια πόλη -όαση κοντά στο Τσιμκέντ του μετέπειτα Καζακστάν στον Δρόμο του Μεταξιού παρά τον Συρ Ντάρυα, τον Ιαξάρτη των Ελλήνων, σε ηλικία 69 ετών. Ετοιμαζόταν για χειμερινή εκστρατεία κατά των Κινέζων Μινγκ. Λέγεται ότι αιτία του θανάτου του υπήρξε η πνευμονία που άρπαξε όταν βράχηκε στην διάρκεια μιας καταρρακτώδους βροχής μιας παγερής χειμωνιάτικης ημέρας λίγο προτού να δώσει το σύνθημα για να ξεκινήσει η εκστρατεία, παρότι οι σύμβουλοί του τον παρακινούσαν να την αναβάλει ως την άνοιξη όπως άλλωστε συνήθιζε. Για να δείξει την αποφασιστικότητά του και να ενθαρρύνει τον στρατό του, ανέβηκε στην κορυφή της αψίδας της Ακρόπολης του Οτράρ και ζήτησε από τον κουρέα να του κόψει τα μαλλιά υπό βροχή και ισχυρό παγωμένο άνεμο, έχοντας προηγουμένως πιει επί τρεις ημέρες κρασί και βότκα για να αντέξει την παγωνιά, κάτι όμως που αντιθέτως επιβάρυνε την υγιεία του, καθώς δεν ήταν συνηθισμένος στο ποτό. Ο τοπικός θρύλος αναφέρει πως η σορός του Ταμερλάνου, βαλσαμωμένη και φροντισμένη με αρώματα, εστάλη μία από εκείνες τις κρύες χειμωνιάτικες κρύες νύχτες στην Σαμαρκάνδη, την πρωτεύουσα ακόμη της αυτοκρατορίας (αργότερα την ίδια χρονιά ο διάδοχος του Ταμερλάνου, Ουλάγκ Μπεγκ θα μεταφέρει την έδρα της αυτοκρατορίας στο «Μαργαριτάρι του Χορασάν», το Χεράτ, πόλη του μετέπειτα Αφγανιστάν μέσα σε έναν δερμάτινο σάκο).

Ήταν τέτοιος, λέγεται, ο φόβος που αισθάνθηκε ο πληθυσμός στο άκουσμα της ειδήσεως του θανάτου του, που έτρεξε πανικόβλητος στα βουνά. Άλλοι πάλι λένε πως οι υπήκοοί του ένιωσαν ανακούφιση καθώς απαλλάχθηκαν από έναν τυραννικό ηγεμόνα.

Η σοβιετική αποστολή στην Σαμαρκάνδη είναι επιστημονική, συμμετέχουν αρκετοί Ρώσσοι γιατροί, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, συντηρητές, αρχαιολόγοι, καθώς και Κεντρασιάτες επιστήμονες όπως ο Ουζμπέκος καθηγητής του τμήματος Αρχαιολογίας στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών στο Ουζμπεκιστάν, Γιάχια Γκουλιάμοβιτς Γκουλιάμωφ, ο συμπατριώτης του καθηγητής Φιλολογίας και λαογράφος Χόντι Τιλλάεβιτς Ζαφίρωφ, ο μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της Ουζμπεκικής ΣΣΔ, μαθηματικός και ιστορικός Τασουμουχάμαντ Κάρι Νιγιόζι , και ο Τατζίκος διανοούμενος Σαντριντίν Αϋνί ο οποίος συνέγραψε το πρώτο μυθιστόρημα στην τατζικική και θα τιμηθεί τρεις φορές με το Παράσημο Λένιν. Την επιστημονική αυτή ομάδα συνοδεύουν φωτογράφοι, κινηματογραφιστές όπως ο Μαλίκ Καγιούμωφ και δημοσιογράφοι, όλοι διαπιστευμένοι από μια κυβέρνηση που ευαγγελίζεται τον απόλυτο ορθολογισμό της μαρξιστικής λενινιστικής σκέψης.

Και όμως, αυτή η ημέρα, η πέμπτη κατά σειρά ημέρα των ανασκαφών (είχαν προηγηθεί στις 16 του μηνός το άνοιγμα των τάφων των γιων του Ουλάγκ Μπεγκ και των γιων του Ταμερλάνου Μιρανσάχ και Σαρούχ, στις 18 η ανεύρεση των λειψάνων του Ουλάγκ Μπεγκ, εγγονού του Ταμερλάνου, και στις 19 η αφαίρεση της βαριάς ταφόπλακας από τον τάφο του Ταμερλάνου) θα μείνει ιστορική όχι για κάποιο επιστημονικό επίτευγμα, αλλά για μια παλαιά δεισιδαιμονία η οποία θα επηρεάσει το έργο της -απαρτιζομένης από εκπροσώπους της σοβιετικής ιντελιγκέντσια- αποστολής.

Τρεις ηλικιωμένοι ντόπιοι βγαίνουν από το διπλανό τεϊοποτείο και εγχειρίζουν στον Αϋνί ένα παλαιό χειρόγραφο το οποίο, όπως προειδοποιούν την ομάδα επιστημόνων, αναφέρεται σε μια κατάρα. Σύμφωνα με αυτήν, η κατάρα θα ενεργοποιηθεί αμέσως μόλις κάποιος ανοίξει τον τάφο του Ταμερλάνου. Εκλιπαρούν τα μέλη της αποστολής να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους προτού είναι αργά. Μάταια όμως. Οι επιστήμονες θα τους διώξουν κακήν κακώς πιστεύοντας πως τέτοιου είδους δεισιδαιμονίες στερούνται λογικής και δεν αποκλείουν να κατασκευάσθηκαν μόνο και μόνο για να αποφευχθεί τυχόν σύληση του τάφου από αρχαιοκάπηλους.

Ανοίγοντας τον τάφο του Ταμερλάνου, μια έντονη γλυκιά οσμή αναδύεται που οφείλεται σε έλαια και τα υλικά της βαλσαμώσεως, όπως δηλαδή συνέβη και δεκαεννέα χρόνια νωρίτερα όταν ανοίχθηκε και ένας άλλος συνδεδεμένος με κάποια αρχαία κατάρα τάφος, εκείνος του Τουταγχαμών στην Ανατολική Κοιλάδα των Βασιλέων, κάτι που στοίχισε την ζωή περισσοτέρων των είκοσι ανθρώπων. Ούτε όμως αυτό το σημάδι, αλλά -το κυριότερο- ούτε η επιγραφή που λέγεται πως υπάρχει στο φέρετρο σύμφωνα με την οποία όποιος τον ανοίξει θα δεχθεί την επίθεση ενός εισβολέα στυγνότερου και από τον ίδιο αποθαρρύνει την αποστολή από το να ολοκληρώσει το έργο της.

Κυριακή 22 Ιουνίου 1941. Στις τρεις και τέταρτο την νύχτα, ο σύγχρονος Ταμερλάνος, Αδόλφος Χίτλερ, εξαπολύει την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσσα βομβαρδίζοντας από ξηράς και αέρος την Σοβιετική Ένωση ενώ τρία εκατομμύρια στρατιώτες της Βέρμαχτ θα περάσουν τα σύνορα σε μια «Ευρωπαϊκή Σταυροφορία κατά του Μπολσεβικισμού» όπως θα χαρακτηρίσει την εισβολή ο υπουργός Προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς.

του Αν και θιασώτης του επιστημονικό σοσιαλισμού, ο μυστικοπαθής Στάλιν φαίνεται ότι αποδέχεται την βασιμότητα του θρύλου και διατάζει την επιστροφή του Ταμερλάνου στον τάφο του στην Σαμαρκάνδη. Έτσι, ο Μογγόλος βασιλιάς θα επιστρέψει στην τελευταία του κατοικία και τον Νοέμβριο του 1942 θα ταφεί εκ νέου με το ισλαμικό τυπικό. Λίγες μόνο εβδομάδες αργότερα, ο Κόκκινος Στρατός θα σημειώσει την πρώτη επιτυχία του με την νίκη στο Στάλινγκραντ αλλάζοντας την ροή του πολέμου. Μάλιστα, λέγεται ότι κατά την πτήση του για Σαμαρκάνδη το αεροσκάφος θα κάνει παράκαμψη πετώντας πάνω από το πολιορκημένο Στάλινγκραντ. Τωρα, είτε με την άρση της κατάρας είτε με την εμψύχωση των Μουσουλμάνων στρατιωτών του μετώπου, η πτήση της σορού του Τιμούρ πάνω από το πεδίο της μάχης έκανε το θαύμα της. Ύστερα από διακόσιες ημέρες αιματοχυσίας, η πιο πολύνεκρη μάχη του πολέμου θα λήξει με την παράδοση στις 2 Φεβρουαρίου 1943 είκοσι δύο στρατηγών και 91.000 στρατιωτών της 6ης Στρατιάς.

Κυριακή 13 Οκτωβρίου 2024. Στις τέσσερις παρά είκοσι το απόγευμα φθάνω στην Σαμαρκάνδη ερχόμενος με τραίνο από την Μπουχάρα. Μετά από έναν δίωρο περίπατο στην πόλη, λίγα λεπτά μετά τις έξι το απόγευμα επισκέπτομαι το Γκουρ ι Αμίρ στην νοτιοδυτική περιοχή της ουζμπεκικής πόλεως, λίγο νοτιότερα από το κέντρο της μεσαιωνικής πόλεως, το Ρεγκιστάν. Το μαυσωλείο είναι χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής, εντυπωσιακό. Το δε συγκρότημα περιλαμβάνει ακόμη το ιεροδιδασκαλείο του εγγονού του Ταμερλάνου, Μουχάμαντ Σουλτάν το οποίο περιβάλλεται από αυλή και όπου σπούδαζαν τα παιδιά της τοπικής αριστοκρατίας, μια χάνακα (περσικής προελεύσεως ίδρυμα ασκητών του ορθόδοξου Σουφισμού, από τις λέξεις “χαν” που σημαίνει σουλτάνος και “κα” που θα πει λαός) και τους τάφους.

Το μαυσωλείο αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής του Τουρκεστάν, καθώς ενέπνευσε αρχιτεκτονικά διάσημα μογγολικά μνημεία, όπως το Ταρζ Μαχάλ στην Άγκρα, τους κήπους του Μπαμπούρ στην Καμπούλ και το μαυσωλείο του Χουμαγιούν στο Δελχί.
Δυο μιναρέδες πλαισιώνουν τον γαλάζιο θόλο που υψώνεται στα τριάντα μέτρα πατώντας σε ένα κυλινδρικό τύμπανο πάνω από το οκταγωνικό κτήριο. Σκαλιστά λευκά και γαλάζια πλακίδια και μωσαϊκά πάνω σε τούβλα από τερακότα προσδίδουν επιπλέον ομορφιά στο μνημείο με μια τεχνοτροπία που θυμίζει αντίστοιχα μνημεία του Εσφαχάν.

Στο εσωτερικό μια κρύπτη στην τεράστια αίθουσα φιλοξενεί τους τάφους των Τιμουριδών. Δεν μου είναι δύσκολο να εντοπίσω ανάμεσά τους τον τάφο του Ταμερλάνου, καθώς ξεχωρίζει με το πράσινο χρώμα του νεφρίτη από τον οποίο είναι κατασκευασμένος. Δίπλα του, βρίσκονται οι μαρμάρινοι τάφοι των απογόνων του.
Μάρμαρο, όνυχας, ημιπολύτιμοι λίθοι, κόγχες με σκαλίσματα αι διακριτικός φωτισμός δίνουν υποβλητικό χρώμα στον χώρο.
Έχει πια βραδιάσει καθώς παίρνω τον δρόμο για το ξενοδοχείο, ρίχνοντας μια τελευταία ματιά στο μαυσωλείο που είναι το κυριότερο από τα ουκ ολίγα σημαντικά αξιοθέατα της πόλεως. Πάμε για την πανσέληνο του Οκτωβρίου. Το «φεγγάρι του κυνηγού» όπως ονομάζεται, καθώς συμβαίνει στην εποχή που οι κυνηγοί ετοιμάζονται για τον χειμώνα και τα ζώα γίνονται ευκολότερα αντιληπτά στο φως του φεγγαριού μετά την συγκομιδή, μεσουρανεί. Αναρωτιέμαι αν η Σαμαρκάνδη θα ήταν ίδια χωρίς το μαυσωλείο, αφού ο Ταμερλάνος ετάφη εδώ από μια συγκυρία εκείνης της εποχής. Ο ίδιος είχε εποπτεύσει την κατασκευή του τάφου του στο Σαχρισάμπζ, την αγαπημένη του “Πράσινη Πόλη” στον Νότο του σημερινού Ουζμπεκιστάν, κάτι που δεν συνέβη ποτέ, καθώς η διάβαση μέσω των ορεινών περασμάτων που οδηγούσαν σε αυτήν μέσα στο καταχείμωνο ήταν αδύνατη.