Ahmad Zahir (14.06.1946 – 14.06.1979)

Τον Ιούνιο του 1979 η ζωή στο Αφγανιστάν κυλούσε εν μέσω των γενικευμένων κινητοποιήσεων του πληθυσμού κατά του φιλοσοβιετικού καθεστώτος. Αυτές όμως δεν ήταν παρά η εισαγωγή του δράματος που θα ξεκινούσε έξι μήνες αργότερα, με την εισβολή του Κόκκινου Στρατού η οποία με την σειρά της θα άνοιγε ένα αιματηρό φαύλο κύκλο που θα συνεχιστεί στις επόμενες δεκαετίες με Σοβιετική Κατοχή, με μουζαχεντίν αντάρτες, με εμφύλιο, με ταλιμπάν, με Αλ Κάιντα, με Αμερικανούς στρατιώτες, με εθνοτικές διενέξεις… Στις 14 εκείνου του μήνα, το είδωλο της αφγανικής νεολαίας, ο τραγουδιστής, στιχουργός και συνθέτης Άχμαντ Ζαχίρ, γιόρταζε τα 33^α γενέθλιά του. Είχε γεννηθεί στις 14 Ιουνίου 1946 από πατέρα γιατρό με σπουδές στο Κολούμπια και το Τζωνς Χόπκινς ο οποίος έφτασε το 1971 μέχρι και στο αξίωμα του πρωθυπουργού, αξίωμα που διατήρησε επί ενάμιση έτος, έως τον Οκτώβριο του 1972, οκτώ μήνες προτού ανατραπεί ο βασιλιάς Μωχάμαντ Ζαχίρ Σαχ. Αυτή όμως θα ήταν και η τελευταία ημέρα της ζωής του Άχμαντ. Όπως είπαν στις ειδήσεις, σκοτώθηκε το απόγευμα της 14^ης σε τροχαίο δυστύχημα, λίγο πριν περάσει στο μήκους 2,6 χιλιομέτρων τούνελ Σαλάνγκ που είχαν κατασκευάσει πριν λίγα χρόνια, τρυπώντας τον Ινδοκούχο στο Πέρασμα Σαλάνγκ, οι Σοβιετικοί, για να μειωθεί έτσι ο χρόνος της διαδρομής προς τις βόρειες επαρχίες από 70 ώρες σε 10.
Η εκδοχή του «δυστυχήματος» δεν έγινε από κανέναν πιστευτή. Ο Άχμαντ Ζαχίρ ήταν για έναν σωρό λόγους αντιπαθής στο καθεστώς.
Ο πατέρας του, ο Αμπντούλ Ζαχίρ, ήταν γιατρός του βασιλιά, αργότερα υπουργός Υγείας και την περίοδο 1971 – 1972 πρωθυπουργός του έκπτωτου βασιλιά Ζαχίρ Σαχ, ενώ υπήρξε και εκ των συντακτών του Συντάγματος του 1964.
Δεν ήταν όμως σε δυσμένεια μόνο για την πολιτική καριέρα του πατέρα του. Ο χαρακτήρας του δεν ήταν αυτός που θα τα είχε καλά με το καθεστώς. Λέγεται πως η δολοφονία του ήλθε μετά την άρνησή του να τραγουδήσει στην γαμήλια δεξίωση της κόρης του πρωθυπουργού και μετέπειτα γενικού γραμματέα του κυβερνώντος κόμματος και στυγνού σταλινικού (στο πρωθυπουργικό του γραφείο είχε μόνιμα ένα επιτραπέζιο πορτραίτο του Στάλιν για τον οποίο έλεγε «μας δίδαξε πώς να εφαρμόσουμε τον σοσιαλισμό σε μια υπανάπτυκτη χώρα») προέδρου της χώρας Χαφιζουλλάχ Αμίν, ο οποίος θα δολοφονείτο και αυτός 196 ημέρες αργότερα από τους Σοβιετικούς. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται πως τραγούδησε τελικά και πως αφορμή για την δολοφονία του ήταν ότι επέλεξε να πει ένα συγκεκριμένο τραγούδι στην δεξίωση το οποίο μιλούσε για την στέρηση των ατομικών ελευθεριών. Συχνά οι στίχοι των τραγουδιών του μιλούσαν επικριτικά για το καθεστώς, μέσα από την προσωπική ματιά και τις εμπειρίες του ίδιου, και για τον λόγο αυτό η κομμουνιστική κυβέρνηση τον συνέλαβε επανειλημμένως ενώ συχνά κατάστρεφε το υλικό των ηχογραφήσεών του). Οι ταραγμένες εκείνες ημέρες με την δολοφονία 2 προέδρων σε διάστημα 3 μηνών στο τέλος του 1979, η σοβιετική εισβολή, η λογοκρισία, ο φόβος, όλα αυτά, δεν επέτρεψαν να διευκρινισθεί ούτε καν και αυτό το απλό ζήτημα, αν ο Άχμανττραγούδησε εν τέλει σε εκείνην την δεξίωση.
Ο Άχμαντ Ζαχίρ ήταν ένα ζωντανό παράδειγμα του κύματος εκμοντερνισμού που σάρωνε εκείνα τα χρόνια τον μουσουλμανικό κόσμο, ανήκοντας στους γόνους μιας ανερχόμενης ελίτ στον μουσουλμανικό κόσμο. Το κύμα αυτό που εκφράστηκε και στην μουσική με δυτικούς ήχους και στίχους ντόπιων ποιητών, εκπροσωπήθηκε και σε άλλες χώρες, όπως λ.χ. το Πακιστάν όπου το ανερχόμενο αστέρι ήταν ο ηθοποιός και τραγουδιστής Ουαχήντ Μουράντ ο οποίος δημιούργησε την πακιστανική ποπ ως παραγωγός και πρωταγωνιστής στην ταινία «Armaan» το 1966, έχοντας για στιχουργό τον Σοχάιλ Ράνα, γιο ενός διάσημου ποιητή στην ούρντου. Η ταινία αυτή, λόγω της απαγόρευσης των δημοφιλών Ινδικών ταινιών την προηγούμενη χρονιά στο Πακιστάν, έσπασε όλα τα ρεκόρ εισπράξεων.
Στο μέσον της δεκαετίας του 1970 η ροκ σκηνή της Καμπούλ εισήγαγε την prog-rock και την disco, ενώ στο τέλος του 1975 έλαβε χώρα και το πρώτο rock festival στην αφγανική πρωτεύουσα με πρωταγωνιστές τα δύο γνωστά ροκ συγκροτήματα του Αφγανιστάν: «The Stars» με τους οποίους συνεργάστηκε και ο Άχμαντ Ζαχίρ όταν ασχολήθηκε με την ροκ και οι περισσότερο πειραματικοί «The Four Brothers».
Ο Άχμαντ Ζαχίρ έκανε τότε ό,τι έκαναν πολλές ροκ μπάντες στην Δύση: πολιτικοποιημένη τέχνη βάζοντας στο στόχαστρο στόχο τόσο τους ισλαμιστές όσο και τους φιλοσοβιετικούς οι οποίοι απειλούσαν την κυβέρνηση του προέδρου Daoud και τότε ήταν άρχισε να χρησιμοποιεί περισσότερο απαισιόδοξους στίχους. Όταν το 1978 οι φιλοσοβιετικοί ανέβηκαν με πραξικόπημα στην εξουσία, ο Zahir έκανε ανοιχτή κριτική στο νέο καθεστώς με αποτέλεσμα τα τραγούδια του να απαγορευθούν στο Radio Afghanistan. Σε κάποιο από αυτά μάλιστα, είχε κάνει ένα λογοπαίγνιο, επαναλαμβάνοντας την περσική λέξη «tariki» που σημαίνει «σκοτάδι» ως καρφί για τον πρόεδρο «Taraki» που ήταν ο επικεφαλής του καθεστώτος. Όταν ο Taraki δολοφονήθηκε από τον δεξί του χέρι, τον Χαφιζουλλάχ Αμίν, τα πράγματα χειροτέρεψαν για τον Άχμαντ Ζαχίρ. Όχι μόνο κατέκρινε έντονα με τους στίχους των τραγουδιών του τον Amin, παίζοντας τον ίδιο ρόλο που έπαιζε και το ίνδαλμα του ο John Lennon, αλλά η κόρη του προέδρου τον είχε ερωτευθεί. Αυτός λέγεται πως επίσης μπορεί να ήταν ένα ακόμη λόγος για τον οποίον το απόγευμα της 14^ης Ιουνίου 1979 βρέθηκε νεκρός καθώς κατευθυνόταν με ένα φίλο του και άλλους 2 συνεπιβάτες με ΙΧ προς τα βόρεια. Οι φίλοι του δεν μίλησαν ποτέ για το τι συνέβη, το καθεστώς μίλησε για δυστύχημα ενώ όσοι είδαν το πτώμα μίλησαν για διάτρητο από σφαίρες πίσω μέρος του κεφαλιού του.
Μια άλλη εκδοχή θέλει την οικογένεια της 2^η συζύγου του να οργανώνει την δολοφονία του μετά τον θάνατό της, θεωρώντας τον ως τον δολοφόνο της.
Η αδελφή του, η Ζαχίρα Ζαχίρ, σε συνεντεύξεις της έχει πει ότι ήταν αρκετά ανεξάρτητη προσωπικότητα και αυτό ενοχλούσε τις αρχές με αποτέλεσμα να οργανώσουν την απαγωγή και δολοφονία του με μια σφαίρα στο κεφάλι την οποία εμφάνισαν ως δυστύχημα.
Έχει ενδιαφέρον, ότι η Ζαχίρα, κοσμετολόγος αισθητικός στο ξενοδοχείο Watergate γνωστή ως η προσωπική κομμώτρια του 43^ου προέδρου των ΗΠΑ George W Bush, ο οποίος την αποκαλούσε με το παρατσούκλι «Ζ» ήταν αυτή που σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, κάνοντας μανικιούρ στον Ronald Reagan στον Λευκό Οίκο, τον ρώτησε γιατί δεν έστελνε πυραύλους stinger στους αντάρτες προκειμένου να διώξουν τους Σοβιετικούς. Η Ζαχίρα ήταν ακόμη αισθητικός και κομμώτρια του George H. W. Bush, της Barbara Bush της Margaret Thatcher και άλλων πολιτικών.
Την ημέρα της κηδείας του Άχμαντ Ζαχίρ, τα σχολεία της Καμπούλ έμειναν κλειστά με χιλιάδες κόσμο όλων των ηλικιών αλλά κυρίως νεολαία να ακολουθούν στους δρόμους της πόλης το φέρετρό του.
Σήμερα, ο Άχμαντ Ζαχίρ παραμένει ο πιο δημοφιλής τραγουδιστής της χώρας και αποκαλείται «ο Βασιλιάς» όπως και ο Elvis, τον οποίο θύμιζε στα μαλλιά, το ντύσιμο και την δημοτικότητα ανάμεσα στην νεολαία.
Ακόμη και σήμερα, κόσμος επισκέπτεται τον τάφο του, τον οποίον ανατίναξαν και μετά τον κονιορτοποίησαν με μπουλντόζες οι ταλιμπάν λίγο μετά την κατάληψη της Καμπούλ το 1996 αφού ο Ζαχίρ αντιπροσώπευε αυτά ακριβώς που μισούσαν: πάντρεψε την Δυτική μουσική με αφγανική ποίηση, προκαλούσε υστερία στα κορίτσια με το που εμφανιζόταν (οι θαυμάστριές του ορμούσαν ακόμη και στα παρασκήνια να πάρουν για ενθύμιο το ποτήρι με το μισοτελειωμένο αναψυκτικό του, ενώ ένα σχέδιο σε φορέματα που έγινε δημοφιλές ήταν «Το Μαλλί του Άχμαντ Ζαχίρ» ) γέμιζε με νεολαία τους χώρους όπου οργάνωνε συναυλίες, ενώ ήταν και φίλος του αλκοόλ.
Στους 22 δίσκους του τραγούδησε στίχους μεγάλων Περσών ποιητών όπως ο Rumi, ο Hafiz, ο Maulana Jami και Αφγανών όπως ο Khalilullah Khalili, καθώς και παραδοσιακά τραγούδια με θέματα τον έρωτα τον πόνο τον Θεό. Έπαιζε ακόμη ακορντεόν, πιάνο και κιθάρα ενώ πολλές συνθέσεις του θυμίζουν Δυτική μουσική του 1960 και του 1970
Κυρίως όμως ήταν σύμβολο της εποχής του πολυπολιτισμικού Αφγανιστάν όταν ένας Παστούν όπως ο Ζαχίρ τραγουδούσε στην γλώσσα Νταρί, τα Περσικά των Αφγανών, έχοντας θαυμαστές από όλες τις εθνότητες της χώρας. Ήταν δε τόσο δημοφιλής ώστε όταν έβγαινε στους δρόμους της πόλης ο πατέρας του, πολλοί ήταν αυτοί που δεν έλεγαν «να ο πρωθυπουργός» αλλά «να ο πατέρας του Άχμαντ Ζαχίρ».
Χρόνια μετά τον θάνατό του, λέγονται διάφορες ιστορίες για τον ιπποτισμό και την ανθρωπιά του «Βασιλιά». Για το πικ νικ με τους φίλους του που ακυρώθηκε όταν ο Ζαχίρ μοίρασε τα φαγητά σε ζητιάνους. Για τις εισπράξεις των συναυλιών που έδινε στους φαρμακοποιούς για να παρέχουν δωρεάν φάρμακα στους άπορους. Για τα τρόφιμα που είχε μοιράσει σε νομάδες.
Η μουσική του καριέρα είχε αρχίσει από το γυμνάσιο Habibia στην Καμπούλ αρχές δεκαετίας 1960 όταν τραγουδούσε και έπαιζε ακορντεόν σε γκρουπ με τους συμμαθητές του Ομάρ Σουλτάν στην κιθάρα, Φαρίντ Ζάλαντ στα κρουστά (κόνγκα) και Καμπίρ Χοβάιντα  στο πιάνο, με το γκρουπ να παίζε κυρίως σε εθνικές και θρησκευτικές γιορτές. Στην συνέχεια σπούδασε στην Ινδία για να γίνει καθηγητής Αγγλικής, όμως στράφηκε εν τέλει στην μουσική. Άρχισε να συνθέτει τραγούδια πάνω σε στίχους διασήμων Περσών ποιητών. Το πρώτο τραγούδι που ηχογράφησε, δικής του σύνθεσης, ήταν το «Gar Kuni Yak Nizara» σε ύφος Ινδικό και ακολούθησαν απανωτές επιτυχίες όπως το «Azeezam Ba Yaadat», το «Ahista-ahista», το «Akhir Ay Darya», το «Hama Yaranam», το «Agar Sabza Boodam», το «Guftam Ke Mekhwaham Tura», το «Shabe Ze Shabha» και το «Parween-e Man».
Συνολικά, ηχογράφησε πάνω από 30 άλμπουμς, όλα επιτυχίες και τα 22 την δεκαετία του 1970, με τραγούδια που απέδωσε με λυρισμό και ποιητικό στυλ και που είχαν θέματα από ποιήματα, αυτοβιογραφικά, αλλά και πολιτικά και αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο πολλές ηχογραφήσεις του καταστράφηκαν από την κυβέρνηση, ενώ γύρισε μόνο 2 βίντεο στην καριέρα του, στο Radio Kabul TV: το «Laylee Jaan» το 1976 και το «Khuda Buwat Yarret» το 1977.
Χάρη στο κοινωνικό του στάτους, ως γιος πρωθυπουργού, κατόρθωσε να προσδώσει κύρος και υπόληψη στο κύκλωμα των τραγουδιστών του Αφγανιστάν.
Ακόμη και σήμερα θεωρείται το μεγαλύτερο όνομα της σύγχρονης μουσικής του Αφγανιστάν ενώ παραμένει δημοφιλής σε Ιράν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκία, κάτι που διαπίστωσα και προσωπικά, ακούγοντας τραγούδια του σε όλη την Κεντρική Ασία όσες φορές την επισκέφθηκα. Δυστυχώς όμως ο δυτικοκεντρισμός των Ευρωπαίων μουσικόφιλων δεν τους έχει επιτρέψει ακόμη τον έκταση και το μέγεθος της δημοφιλίας που του αξίζει. Λίγοι και εκλεκτοί θα έλεγα, όσους μας συναρπάζει το μείγμα ανατολικού και δυτικού στυλ, το πάντρεμα κεντρασιατικών οργάνων με δυτικότροπους ήχους σαξόφωνου και ηλεκτρικής κιθάρας.
Update: 2025, Οκτώβριος. Περνώντας έναν φθινοπωρινό μήνα στο Αφγανιστάν και γυρίζοντάς το από άκρη σε άκρη, διαπίστωσα πως ακόμη και κοντά μισό αιώνα απουσίας του, ο Ζαχίρ παραμένει δημοφιλέστατος, όλοι γνωρίζουν τα τραγούδια του, τα οποία τα άκουσα ακόμη και μέσα σε ταξί, εις πείσμα των Ταλιμπάν που δεν επιτρέπουν την «χαράμ» (ουσιαστικά την μη ισλαμική) μουσική.  Περνώντας από το Πέρασμα Σαλάνγκ, καθώς επέστρεφα οδικώς στην Καμπούλ από την Αλεξάνδρεια επί του Ώξου (την σημερινή Άι Χανούμ στα αφγανοτατζικικά σύνορα) που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος το 329 προ Χριστού προς τιμήν της Αφγανής συζύγου του, Ρωξάνης (και αυτός, ως γνωστόν,  έφτασε ως τα 33 του χρόνια) πρότεινα στον οδηγό να ακούσουμε Ζαχίρ. Χαμογέλασε με νόημα και στο στερεοφωνικό άρχισε να παίζει: «Ay Padeshah e khuban dad az ghame tanhaye… Dil be, del be tu ba jan aamad…».

.