Αυτή τη φορά δεν πήγα ούτε αεροπορικώς ούτε με αυτοκίνητο, αλλά πήρα τραίνο από το Μαντράς

Η Καλκούτα (Calcutta / Kolkata) θεωρείται ο ορισμός της «πόλης των αντιθέσεων». Είναι μια πόλη που πολλοί την αναφέρουν ως συνώνυμο της φτώχειας και όμως έχει συγκριτικά με τον πληθυσμό της λιγότερες παράγκες απ΄ όσες άλλες μεγάλες ινδικές πόλεις, όπως λ.χ. η Βομβάη. Είναι μεγάλο οικονομικό κέντρο, με το δεύτερο σε μέγεθος χρηματιστήριο της χώρας, με παράδοση μεγάλων εμπορικών οίκων αλλά ταυτόχρονα είναι και η πόλη η οποία έχει δυσφημιστεί όσο ελάχιστες στον κόσμο από τα Δυτικά ΜΜΕ λόγω του γεγονότος ότι εκεί δραστηριοποιούνται ίσως τα πιο δυναμικά εργατικά συνδικάτα ολόκληρης της ασιατικής ηπείρου.

Ο σιδηροδρομικός σταθμός Howrah, ένα από τα σημεία αναφοράς της πόλης

Μια πόλη που φιλοξενεί ένα πλήθος εργοστασίων και εργαστηρίων προϊόντων νέας τεχνολογίας, αλλά και όπου ο τζίρος που κάνουν στους δρόμους της οι ζητιάνοι υπερβαίνει το ΑΕΠ κάθε μίας από 40 με 50 χώρες του κόσμου, όπως για παράδειγμα του Τζιμπουτί, της Ερυθραίας, της Λιβερίας,, κ.λπ. ενώ υπερβαίνει το ένα τρίτο του ΑΕΠ της ευρωπαϊκής Μολαβίας!
Ο Rudyard Kipling την ανέφερε ως την πόλη όπου «η χολέρα και οι κυκλώνες πάνε κι έρχονται». Και όμως είναι μια πόλη γεμάτη με ανάκτορα από την εποχή όταν η οικονομία της βρισκόταν στο ζενίθ (στο 2ο μισό του 18ου αιώνα)

Ο ναός της Κάλι στο χωριό Daksineshwar, 8 χλμ. βορείως της Καλκούτας

Ακόμη, είναι μια πόλη με τεράστια λογοτεχνική παράδοση όπου μεγαλούργησαν ο ποιητής και δημοσιογράφος Bankim Chandra Chattopadhyay, γνωστός από τους στίχους του Vande Mataram, του άτυπου «εθνικού ύμνου» της Ινδίας, ο νομπελίστας Rabindranath Tagore, ο συγγραφέας του «Devdas» (αριστούργημα το οποίο έχει μεταφερθεί 10 φορές στον κινηματογράφο μεταξύ 1928 και 2009 και που έχει μεταφραστεί σε όλο τον κόσμο –και στην Ελλάδα) και πολλοί ακόμη, αλλά είναι και η πόλη μιας μελανής σελίδας της ινδικής ιστορίας, της περιβόητης «Μαύρης Τρύπας».

Ο ναός Kalighat προς τιμήν της Μαύρης Κάλι και της υπέρτατης θηλυκής αρχής

Θα έλεγα πως είναι μια πόλη συναρπαστική για ένα σωρό λόγους. Ακόμη, το γεγονός πως είναι τρόπον η ιερή πόλη της Κάλι την καθιστά και αυτό μια πόλη εξαιρετικά γοητευτική, με τους θρύλους των εκτελεστών Θάγκς που την λάτρευαν, με τις περίφημες τελετές προς τιμήν της θεάς, την Durga Pooja, κ.λπ.
Η Καλκούτα αριθμούσε στην αρχή του 18ου αιώνα πληθυσμό που μόλις υπερέβαινε τους 10.000. Στο μέσον του ίδιου αιώνα είχε φθάσει τους 120.000 και την χρονιά που ξεσπούσε η ελληνική επανάσταση ήταν κιόλας μια μεγάλη πόλη των 180.000 κατοίκων. Σήμερα, ζουν στην πόλη και τα προάστια της περί τα 16 εκατομμύρια που την κατατάσσουν στην πρώτη δεκάδα παγκοσμίως με μια σχεδόν εξωπραγματική πυκνότητα πληθυσμού: πάνω από 35.000 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο!

Ελληνορθόδοξη εκκλησία απέναντι από τον σπουδαιότερο ναό της Κάλι!

Πρόκειται για μια πόλη πολυπολιτισμική. Το 80% του πληθυσμού είναι Ινδουιστές, και οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι (κοντά στο 18%) με μειονότητες Ζαϊνιστών, Βουδιστών Εβραίων και Χριστιανών. Κάποτε μάλιστα, εκτός από Γάλλους, Ολαλνδούς, Κινέζους (με την δική της Chinatown) και άλλους, είχε μέχρι και Χιώτες επιχειρηματίες, τους Ράλληδες!
Χωριό με το όνομα Kalikata υπήρχε στην περιοχή ήδη από τον 15ο αιώνα, όμως η επίσημη ίδρυσή της αποδίδεται σε ένα άγγλο πράκτορα της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, τoν Joe Charnock, το 1790.

Χυμό ζαχαροκάλαμου βρίσκεις παντού στην Καλκούτα από τους πλανόδιους

Η δράση της Μητέρας Τερέζας και η άφιξη μεγάλου πλήθους προσφύγων τόσο κατά τον διαχωρισμό των Ινδιών σε Ινδία και Πακιστάν όσο και στον πόλεμο μεταξύ Δυτικού Πακιστάν (σήμερα Πακιστάν) και Ανατολικού Πακιστάν (σήμερα Μπάνγκλαντες) κατέστησαν την πόλη συνώνυμο της φτώχειας και της δυστυχίας. Και όμως, η πόλη είναι γνωστή για τον μεγάλο αριθμό βικτωριανών κτιρίων, για το υπόγειο μετρό της (το οποίο τέθηκε σε λειτουργία μερικές δεκαετίες πριν αποκτήσει μετρό η Αθήνα…) για την πλούσια πολιτισμική παράδοση, για τα πολλά θέατρα και κινηματογράφους, για τα καλύτερα ίσως «γκράφιτι» παγκοσμίως, για την παράδοση σε καλαίσθητα πόστερ και αφίσες (πολιτικές, κινηματογραφικές) για τη μουσική της, για την κουζίνα της.
Έχοντας επισκεφθεί δυο τρεις φορές την Καλκούτα, έχω διαπιστώσει πως όσες φορές και να την επισκεφθεί κάποιος, πάντα έχει κάτι καινούργιο και πάντως ενδιαφέρον να ανακαλύψει.
Για εμένα, η Καλκούτα ήταν πάντα ένας κόμβος στα ταξίδια μου. Την έχω συνδέσει ως επισκέπτης στο Μπάνγκλαντες (έχω κάνει το ταξίδι Ντάκα – Καλκούτα και αντιστρόφως τόσο οδικώς όσο και αεροπορικώς) στο Μαντράς και στο Ταμίλ Νάντου, την έχω συνδυάσει με το Δελχί και ως βάση για ολόγυρα περιοχές, θα έλεγα πως είναι μια πόλη που συναρπάζει και γοητεύει. Αρκεί να ξεπεράσει κάποιος τα σοβαρά προβλήματα της πόλης. Με κυριότερα το μποτιλιάρισμα και την απίστευτη ηχορρύπανση. Όσο από εγκληματικότητα, παρά τα όσοα λέγονται και πιστεύονται, οι δείκτες είναι από τους χαμηλότερους μεταξύ των μεγάλων ινδικών πόλεων.

Victoria Memorial

Το κυριότερο αξιοθέατο της Καλκούτας είναι αναμφίβολα το Kalighat. Εκεί βρίσκεται ένα ναός αφιερωμένος στην Kali και σε μία από τις πρώιμες ενσαρκώσεις της με θνητή μορφή, την Gauri ή Dakshayani (της οποίας το μεγάλο δάχτυλο του δεξιού ποδιού πιστεύεται ότι βρίσκεται εκεί) όπως επίσης και στις άλλες θεϊκές όψεις της, όπως της Durga και της Shakti (της αρχετυπικής θηλυκής δύναμης) αλλά και στον σύζυγό της Shiva.
Έξω από το προαύλιο της δευτερεύουσας εισόδου γίνονται οι θυσίες τράγων. Οι ιερείς πιστεύουν πως μόνο αρσενικά ζώα και πάντοτε μαύρα πρέπει να θυσιάζονται στην Kali. Μάλιστα, έχουν προσλάβει και ειδικούς σφαγείς ώστε το ζώο να πεθαίνει ακαριαία από το χτύπημα και να μην υποφέρει. Σε μία ημέρα που είχα πάει στον ναό σφαγιάσθηκαν 12 τράγοι. Στην συνέχεια, το κρέας ψήνεται και μοιράζεται στους ζητιάνους.

Το Κτίριο των Γραφιάδων

Άλλο κύριο αξιοθέατο είναι ο επίσης αφιερωμένος στην Kali ναός του Dakshineshwar. Αυτός, χτίστηκε το 1855 από την Rani Mamoni και από τους πρώτους ιερείς ήταν ο περίφημος Ramakrishna, διάσημος ταντριστής και μυστικιστής φιλόσοφος βραχμάνος, το οποίου τις διδασκαλίες μετέφερε στο εξωτερικό ο Swami Vivekananda ενώ επηρεάστηκε από αυτόν και ο συγγραφέας του «αυτοβιογραφία ενός γιόγκι» Paramahansa Yogananda.

Η αυλή του παλαιότερου (από το 1814) ινδικού μουσείου

Άλλα αξιοθέατα είναι το Maidan (το πάρκο της πόλης) που είναι η καρδιά της «Λευκής Πόλης» (της περιοχής όπου ζούσαν οι Ευρωπαίοι της εποχή της αποικιοκρατίας) με δεκάδες μνημεία, από το άγαλμα του Aurobindo και το Victoria Hall (μημείο προς τιμήν της αγγλίδας βασίλισσας που σήμερα έχει μετατραπείς σε μουσείο) τεχνητές λίμνες, ιπποδρόμιο, μέχρι και γκολφ κυριών ενώ μπορεί κανείς να δει από παιχνίδια ποδοσφαίρου, κρίκετ και χόκεϋ μέχρι παζάρια τις Κυριακές με γητευτές φιδιών, μουσικούς, κ.λπ.
Ακόμη, το λεγόμενο «Κτίριο των Γραφιάδων» (εκεί εργάζονταν οι γραμματείς της Βρετανικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών ενώ σήμερα στεγάζονται οι υπηρεσίες της γραμματείας της τοπικής κυβέρνησης της Δυτικής Βεγγάλης).
Το ινδικό Μουσείο. Ανάμεσα στο εκθέματά του, γλυπτά, πίνακες και έργα τέχνης με θέματα εμπνευσμένα από τη ζωή του Βούδα (μπρούτζινα αγάλματα με τετράχειρες Bodhisattva του Νεπάλ, υφαντά με τον Avalokitesvara, Mandala 2 αιώνων, πέτρινα αγάλματα του Maitreiya 18 αιώνων) αρχαιολογικά ευρήματα από το Μπιχάρ, εκθέματα ελληνοϊνδουιστικής τεχνοτροπίας, κ.λπ.
Το Δημαρχείο της πόλης, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το ταχυδρομείο με τους κορινθιακούς κίονες…

Μεσημέρι στο κέντρο χωρίς κίνηση. Σπάνιο φαινόμενο…

Ένα μέρος που πολύ δύσκολα μπορεί αν δει κάποιος, είναι η περίφημη «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας». Από τα 16 εκατομμύρια των κατοίκων της πόλης, ελάχιστοι –κι αυτοί κάποιας ηλικίας- μπορούν με βεβαιότητα να πουν πού βρίσκεται αυτό το μέρος. Πρόκειται για το κελί όπου οι Ινδοί είχαν φυλακίσει για μία νύχτα 146 αιχμαλώτους στρατιώτες της αποικοκρατικής Εταιρίας των Βρετανικών Ινδιών. Το οικτρό τέλος των 123 από τους 146 μέσα στην νύχτα αυτή, οφειλόταν στην αποπνικτική ζέστη (35ο C) και υγρασία (σχεδόν 100%) που έκανε την παραμονή τους στο κελί εμβαδού μόλις 4,5 x 5,5 μέτρων. Οι αποικιοκράτες έστησαν μνημείο, αλλά οι Ινδοί χρόμνια μετά το γκρέμισαν. Σχεδόν κανείς δεν θυμάται πια το πού βρισκόταν αυτή η μαύρη τρύπα. Ήμουν τυχερός που ένας ιστορικός μου έδειξε την τοποθεσία με αρκετά παραστατικό τρόπο και με τα δεδομένα της εποχής, με τον όρο ότι δεν θα παρουσίαζα δημόσια τις φωτογραφίες του μέρους αυτού, καθώς το θέμα αυτό αποτελεί ένα είδος «ταμπού» για τους Ινδούς…

Α! Να κι ο Βλαδίμηρος Ίλιτς! Πώς κι απ΄τα μέρη μας, σύντροφε;

Αξίζει πολύ να δοκιμάσει κανείς την τοπική κουζίνα, η οποία έχει μεγάλη ποικιλία πιάτων με ψάρια και θαλασσινά, διάφορα σνακς, π.χ. από τηγανητή μπανάνα, γλυκό γιαούρτι (misti doi) ρύζι μαγειρεμένο με μουσταρδέλαιο, μάνγκο και τσίλι. Ακόμη, τηγανητά λαχανικά, ποικιλιά μπαχαρικών, πιάτα με έντονες οσμές και γεύσεις από κουρκούμι, κύμινο, κορίανδρο και άλλα μπαχαρικά,κ.λπ

Δε μου λες, πατριώτη, τί ώρα φεύγει το τραμ;

Κάτι που αξίζει επίσης να δει κάποιος στην Καλκούτα, είναι η 6ήμερη Durga Puja, ετήσια γιορτή προς τιμήν της θεάς Durga, της θεάς η οποία εκτός από όψη της Kali, την περίοδο της αποικιοκρατίας ταυτίστηκε μεταφορικά από τους μαχητές και τους ηγέτες του απελευθερωτικού αγώνα με την ίδια την Ινδία.
Συνήθως η γιορτή πέφτει Οκτώβριο. Πλήθος τεχνιτών εργάζεται όλο το χρόνο για να παρασκευάσει φιγούρες της Durga, συνήθως από χαρτόνι, πηλό, άχτρο, σύρμα, κ.λπ.και κατά κανόινα απεικονίζεται με 10 χέρια να εξολοθρεύει τον Μαχισασούρα και άλλους δάιμονες. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό όταν οι κάτοικοι όπως συνηθίζουν μπαίνουν στο νερά του ποταμού για να δουν από κοντά αυτές τις εικόνες να λιτανεύνται πλέοντας πάνω στα νερά, φωτισμένες από φωτιές.

Χμμμ… Συμπαθές σπιτάκι!

Η επίδραση των \’Αγγλων είναι εμφανής…

Rabindranath Tagore: ποιητής, συνθέτης, ζωγράφος, εκπαιδευτικός, επιχειρηματίας, πολιτικός και… νομπελίστας!

Κείμενο – φωτογραφίες: Zalmoxis