Η αυτοκαταστροφική ιστορία του Devdas Mukherjee έχει καθηλώσει εκατομμύρια αναγνώστες και θεατές σε όλον τον κόσμο. Το μυθιστόρημα του Saratchandra Chattοpadhyay «Devdas» κατόρθωσε να κεντρίσει το ενδιαφέρον τόσο του μεγάλου πλήθους των αναγνωστών όταν εκδόθηκε το 1917 –και ενώ το είχε συγγράψει ήδη από το 1901- όσο και εκατομμυρίων κινηματογραφόφιλων. Τέσσερεις είναι οι κυριότερες βερσιόν μεταφοράς του βιβλίου στον ινδικό κινηματογράφο. Μάλιστα, η τεράστια διεθνής επιτυχία της 4ης μεταφοράς στην ομώνυμη κινηματογραφική ταινία παραγωγής 2002 που σκηνοθέτησε ο Sanjay Leela Bhansali, όχι μόνο έκανε σε όλον τον κόσμο γνωστή την ιστορία του Devdas, αλλά ήταν και η αφορμή να ενδιαφερθεί μεγάλος αριθμός δυτικών σινεφίλ για το Bollywood.

15 κινηματογραφικές βερσιόν

Αν συνυπολογιστούν όλες οι μεταφορές, οι 12 πιστές, οι δύο ελεύθερες («Dev D» και «Aur Devdas») και η μία βουβή βερσιόν του 1928, τότε αυτές ανέρχονται συνολικά σε 15, και σε 7 διαφορετικές ινδικές γλώσσες (χίντι, ούρντου, μπενγκάλι, τελούγκου, ταμίλ, μαλαϋλάμ και ασαμέσικα). Σημειωτέον, ότι οι κυριότερες προηγούμενες βερσιόν ήταν του 1928, σε σκηνοθεσία Naresh Mitra, σενάριο Saratchandra Chatterjee και τους Phani Burma (Devdas) Tarakbala (Parο) Niharbala (Chandramukhi) του 1936 σε σκηνοθεσία P.C. Barua με τους Jamuna (Paro) Rajkumari (Chandramukhi) και K.L. Saigal (Devdas) του 1955 σε σκηνοθεσία Bimal Roy με τους Dilip Kumar (Devdas) Vyjayanthimala (Chandramukhi) Motilal (Chunni Babu) Suchitra Sen (Parvati / Paro) Nasir Hussain (Dharamdas) Murad (πατέρας του Devdas) κ.λπ.

Διαχρονικό αρχέτυπο

Εν συντομία, στο μυθιστόρημα του Sararchandra Chattopadhyay ή Sarat Chandra στο πιο ανεπίσημο (1876 – 1938 ) έχουμε το γνώριμο μοτίβο (το οποίο θα κυριαρχήσει αργότερα στο Bollywood) των δύο ερωτευμένων νέων από διαφορετικούς κόσμους. Στην προκειμένη περίπτωση, του πλούσιου βραχμάνου Devdas Mukherjee (ο οποίος αποκαλείται με το υποκοριστικό Dev και Deva και το οποίο παραπέμπει στη λέξη Deva που θα πει «θεός») και της ανήκουσας σε κατώτερη κοινωνική θέση από αυτόν, Paro Chakraborty (το Paro είναι υποκοριστικό του ονόματος Parvati που φέρει η πιο δημοφιλής ίσως θεά στην Ινδία και η οποία συμβολίζει μία από τις πολλές όψεις της θεάς Durga ή Kali). Οπότε, είναι σαφές πως επιχειρείται μέσω αυτού του μυθολογικού συμβολισμού των ονομάτων, να δοθεί η διαχρονική διάσταση του έρωτα και των περιπετειών που σχετίζονται με αυτόν.

Σύντομη περίληψη

Οι δύο νέοι γνωρίζονται από παιδιά. Η Paro ζητά από τον Devdas αμέσως μόλις αυτός επιστρέψει, στα 19 του πλέον, από τις σπουδές του στην Καλκούτα, να παντρευτούν. Ο Devdas δεν τολμά να πάει κόντρα στη θέληση των γονέων του και ειδικά του μεγαλοτσιφλικά πατέρα του που δεν θέλουν για νύφη την Paro και έτσι αρνείται την πρόταση. Η Paro θα παντρευτεί με συνοικέσιο έναν πλούσιο 40χρονο χήρο και ενώ έχει ήδη αρνηθεί την πρόταση που της έκανε ο Devdas λίγο πριν τον γάμο (καθώς ήδη αυτός έχει μετανιώσει) να το σκάσουν μαζί. Τότε, ο ήρωας του έργου αποφασίζει να επιστρέψει στην Καλκούτα και εκεί βρίσκει καταφύγιο στο ποτό και στην συντροφιά με μια ονομαστή χορεύτρια – εταίρα, την Chandramukhi (και ενώ την Chandramukhi ως χαρακτήρα θα την συναντήσουμε τρία χρόνια αργότερα, το 2005, σε μιούζικαλ που απετέλεσε νεώτερη βερσιόν της ταινίας Manichithazhu, ως χορεύτρια εκπάλλου καλλονής, όπως δηλαδή και στο Devdas). Η Chandramukhi τον ερωτεύεται χωρίς ανταπόκριση, ενώ το τέλος σε αυτό το μελόδραμα κάθε άλλο παρά happy end έχει, καθώς βρίσκει νεκρό τον Devdas. Τίποτε όμως δεν αναφέρεται για την Paro, η οποία μπορεί και να έζησε μπορεί και όχι.

Radha και Krishna

Σχεδόν όλα τα πρόσωπα του βιβλίου, είναι προέκταση των ηρώων ενός αυτοβιογραφικού έργου του συγγραφέα, του «Srikanta» κάτι που σημαίνει ότι ως ένα βαθμό οι χαρακτήρες τους ανταποκρίνονται σε πραγματικά πρόσωπα. Κυρίως όμως, αποτελούν μια μυθιστορηματική προσαρμογή στην αρχή του 20ου αιώνα του παλαιού μύθου του Krishna και της Radha.
Ο Devdas ασφαλώς και δεν είναι Krishna. Όσο προχωρά η υπόθεση, τόσο ξετυλίγεται και η προσωπικότητά του, κατά βάση μοιρολατρική και αυτοκαταστροφική, έχει όμως το χάρισμα χάρη στην ιδιοφυία του συγγραφέα, αλλά και την έμπνευση των σκηνοθετών αργότερα, να πετύχουν την ταύτιση αυτού του αντιήρωα με τον αναγνώστη – θεατή και αυτό είναι από τα πιο αξιοσημείωτα στην ιστορία του Devdas που εξηγούν και την τεράστια απήχηση που είχε. Πάμε όμως στην ταινία.

«Κάθε 30 χρόνια»

Σε μερικά σημεία της, οι σινεφίλ μπορεί να θυμηθούν μια άλλη μεταφορά βιβλίου στον κινηματογράφο, το «Under the Volcano» (1947) του Άγγλου συγγραφέα Malcolm Lowry και το οποίο σκηνοθέτησε για τον κινηματογράφο ο John Huston (1984) με τους Albert Finney, Jacqueline Bisset, Anthony Andrews και Katy Jurado. Στην περίπτωση αυτή, ο αλκοολικός Βρετανός πρόξενος στην μεξικανική πόλη Cuernavaca, ο Geoffrey Firmin πεθαίνει την «ημέρα των ψυχών» (1η Νοεμβρίου: «Dias de los Muertos») καθώς βιώνει την πτώση εξαιτίας του αλκοολισμού, του οποίου υπεύθυνος είναι ο «καταραμένος» έρωτας (και το ανυπότακτο μυαλό μα τις φαντασιώσεις του) με τη σύζυγο του Yvonne Firmin. Οι ομοιότητες συνεχίζουν με τον «τρίτο» (ή την υποψία για ρόλο τρίτου) ετεροθαλή αδελφό του πρόξενου και το δυαδικό σχήμα σύγκρισης και υποβόσκουσας σύγκρουσης κυριαρχεί και εδώ, όπως και στο Devdas.
Σε κριτική του, ο Kabir Ahamed http://www.geocities.com/mamavatu/devdas.html πέραν του ότι αποκαλεί το «Devdas» «κλασσική ταινία του μέλλοντος» εκτιμά ότι τέτοιες ταινία βγαίνουν κάθε 30 χρόνια για να τις διδαχθούν στις σχολές κινηματογράφου οι επόμενες γενεές («… a future classic. Whether a film of such grandeur will stand the test of time is something viewers will have to decide twenty years from now. For the next few years though, ‘Devdas’ will safely secure its’ place in history as certainly the most visually ravishing film that the Indian film industry has put out in the last thirty years, and I predict that it will eventually be held up as a reference piece in film schools the world over, alongwith ‘Pakeezah’, ‘Mughal-E-Azam’ and ‘Umrao Jaan’.

Η πλοκή της ταινίας

Ο Devdas Mukherjee (τον υποδύεται ο διασημότερος σταρ της «νέας γενιάς» του Bollywood, Shah Rukh Khan) επιστρέφει στην Καλκούτα από το Λονδίνο (εδώ δίνεται ένας πιο μοντέρνος και κοσμοπολίτικος αέρας στον ήρωα, αφού στο βιβλίο πουθενά δεν αναφέρεται το Λονδίνο) και επιθυμεί να νυμφευθεί τον παιδικό του έρωτα, Paro. Ο πατέρας του αντιδρά ζωηρά και ακολουθεί το ίδιο και η μητέρα του Kaushala (την υποδύεται η Smita Jaykar). Καθώς πρόκειται για ταινία που παίζει πολύ με τη μουσική και τον χορό, ακούγεται στην αρχή της ταινίας το τραγούδι για τον έρωτα του θεού Krishna με τη Radha. Για έναν Δυτικό ο οποίος δεν είναι εξοικειωμένος με την ινδική μυθολογία, το τραγούδι ακούγεται άσχετο, όμως όσοι είναι ενήμεροι, θυμούνται αμέσως ότι Krishna και Radha θα παντρευτούν μεν αλλά όχι μεταξύ τους. Εν τούτοις όμως θα παραμείνουν ισοβίως ερωτευμένοι ο ένας με το άλλον σε μια υπόθεση που θυμίζει στην αρχή κάτι από Ρωμαίο και Ιουλιέτα και σε κάποιες πτυχές της θυμίζει αρχαία ελληνική τραγωδία, ειδικά όταν ξεφεύγει από την περιγραφή χαρακτήρων και αφήγηση γεγονότων και περνά σε ιδέες, αξίες και –κυρίως- ανθρώπινα πάθη. Τέτοια είναι η «μυστικοπάθεια» των ηρώων καθώς ανακαλύπτουν μυστικά των θεών πίσω από φαινομενικά τυχαία γεγονότα. Όπως για παράδειγμα, ο Devdas ο οποίος ανακαλύπτει θεϊκές βουλές για τον θάνατό του πίσω από την παρότρυνση της Paro να κόψει το αλκοόλ.
Η Kaushala, για να περάσουμε στην υπόθεση της ταινίας, είναι φίλη με την Sumitra (στον ρόλο της η Kiron Kher) η οποία είναι η μητέρα της Paro (την υποδύεται η Aishwarya Rai) και που νιώθει πανευτυχής μόλις η μητέρα της μεταφέρει το νέο που άκουσε από την φίλη της Kaushala πως ο Devdas επιστρέφει στην Καλκούτα. Ο σκηνοθέτης δείχνει τότε την «diya», το λυχνάρι που κρατά διαρκώς αναμμένο η Paro όσο ο Devdas βρίσκεται μακριά.

Η «ποθητή συνάντηση»

Τότε ακούγεται και το τραγούδι «Silsila ye chaahat ka» («ποθητή συνάντηση») όπου ανάμεσα στα άλλα λόγια του ξεχωρίζουν οι στίχοι:
«mausam ne lii a.ngaDaa’ii aa’ii aa’ii
laharaake barkha phir chaa’ii chaa’ii
jho.nka hawaa ka aa’ega aur yeh diya bujh jaa’ega
silsilaa yeh chaahat ka na mai.n ne bujhne diyaa…
o piya yeh diyaa na bujhaa hai na bujhegaa
merii chaahat ka diyaa…».
(«Ο άνεμος και η βροχή έρχονται να σβήσουν αυτό το λυχνάρι, αλλά αυτό δεν θα σβήσει όπως δεν θα σβήσει η αγάπη μας. Αγάπη μου, το λυχνάρι αυτό δεν βγήκε ούτε θα βγει έξω, το λυχνάρι του πόθου μου»).
Και πιο κάτω»:
«…o piya yeh diyaa
silsila yeh chaahat ka na dil se bujhne diyaa…»
(«Αγάπη μου, έλα τώρα σε μένα, με όλη μου την καρδιά δεν άφησα αυτή την αγάπη κι αυτό το λυχνάρι να σβήσει.»).

«I object!»

Ο πατέρας του Devdas ούτε που θέλει να ακούσει για γάμο. Και εδώ έχει ενδιαφέρον ότι οι διάλογοι μεταξύ πατέρα και γιου γίνονται σε ανάμικτη γλώσσα, χίντι και αγγλική (δηλωτικό του κοσμοπολιτισμού του ήρωα και της καλλιέργειας της βραχμανικής οικογένειας» κάτι που μπορούμε να δούμε σε πλείστες όσες ταινίες του Bollywood. Καθώς λοιπόν λογομαχούν, ο πατέρας απευθύνεται στον Devdas και του λέει στην αγγλική: – «don’t you realise (γιε μου… );».
– «I object! I say, I object»! είναι η απάντηση του γιου, επίσης εις άπταιστον αγγλική…
H Paro πληροφορείται την αντίδραση του τσιφλικά καθώς οι μητέρες των δύο νέων επικοινωνούν (ωσότου αργότερα οι σχέσεις τους θα ψυχραθούν λόγω της απόρριψης της προοπτικής ενός γάμου των δύο νέων που καλοέβλεπε η οικογένεια Chakraborty). Ωστόσο, δεν μπορεί καν να διανοηθεί πως ο Devdas θα προτιμήσει να υπακούσει τους γονείς του και να αρνηθεί την πρόταση γάμου που του έκανε η ίδια. Νύχτα μπήκε στο «αβέλι» του (αρχοντικό) για να του εξομολογηθεί τον έρωτά της και να του ζητήσει να «κλεφτούν». Ο Devdas αρνείται. Είναι δύσκολο για έναν Δυτικό να καταλάβει γιατί ο Devdas αδυνατεί να αρνηθεί. Οι Βραχμάνοι έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην οικογένεια, τους γονείς, τις παραδόσεις, το απαραβίαστο της κάστας. Και συνήθως οι συνέπειες για όσους αψηφούν τους νόμους της κάστας είναι επώδυνες, καθώς μπορούν να φτάσουν μέχρι και την πλήρη κοινωνική απομόνωση.

Αλαζονεία αντί αλαζονείας

Ο τσιφλικάς κάνει τσακωτούς τους δύο νέους στο δωμάτιο του Devdas (μια «αυθαιρεσία» σε σχέση με το πρωτότυπο κείμενο) και ο τελευταίος φεύγει, χωρίς να πάρει μαζί του την Paro.
Σύντομα μετανιώνει, επιστρέφει, της ζητά να παντρευτούν λέγοντάς της πως είναι σε θέση να μεταπείσει τον πατέρα του, όμως η Paro, παρότι ακόμη τον αγαπά του δείχνει μια εμφανώς αλαζονική συμπεριφορά (ανάλογη εκείνης που είχαν δείξει οι γονείς του Devdas) και του λέει πως με τον επικείμενο γάμο της με τον Bhuvan, όχι μόνο θα εξυψωθεί κοινωνικά, αλλά θα είναι πολύ πλουσιότερη από τον ίδιο, για να προκαλέσει την αγανάκτηση του Devdas για την ματαιοδοξία της.

Το ανεξίτηλο σημάδι

Ένα εκπληκτικό εύρημα του Chattοpadhyay είναι στην σκηνή αυτή, το καλάμι ψαρέματος που κρατά ο Devdas και το οποίο εξακοντίζει στο μέτωπο της Paro, προξενώντας εκεί ένα σημάδι που θα έμενε εφεξής δια βίου. Στην ταινία, το σημάδι το προκαλεί ένα χτύπημα με μαργαριταρένιο κολιέ. Και της λέει εκείνη τη στιγμή πως «και το φεγγάρι είναι σημαδεμένο ακριβώς επειδή είναι όμορφο και είναι αφύσικη αυτή του η τελειότητα, όπως αφύσικη είναι κι δική της ομορφιά (και μόνο για τη σκηνή αυτή ήταν απολύτως επιτυχημένη η επιλογή της Aishwarya Rai για τον ρόλο της Paro). Το εύρημα λοιπόν συνίσταται στο ότι ο Devdas της αφήνει ένα σημάδι ψηλά στο μέτωπο ανάλογο με τη ζωγραφισμένη βούλα που σχηματίζουν στο μέτωπό τους οι παντρεμένες Ινδές. Και αυτό το «στολίδι» δεν θα είναι προσωρινό, αλλά μόνιμο, δια βίου…

Η «Φεγγαροπρόσωπη»

Ο Devdas έκτοτε θα «πενθεί» τον έρωτά του για την Paro, ρίχνοντάς το στο αλκοόλ και συχνάζοντας «εκεί όπου ηχούν τα κουδούνια», ένας ιδιωματισμός για τους οίκους με τις εταίρες οι οποίες χρησιμοποιούν καμπανάκια στα πόδια καθώς χορεύουν, ως ηχητικό εφέ. Μια τέτοια εταίρα είναι η Chandramukhi που θα πει «Φεγγαροπρόσωπη» (την υποδύεται η Madhuri Dixit, αποδίδοντας τέλεια τον ρόλο μιας ετοιμόλογης, συνειδητοποιημένης και ευφυέστατης εταίρας, μιας περσόνας βγαλμένης σαν από ιστορίες της αρχαίας Ελλάδας). Την τελευταία, του την συστήνει ο συμφοιτητής του Chunnilal (Jackie Shroff) ένας αλήτης αριστοκράτης που έχει βρει το νόημα της ζωής στο αλκοόλ και τις εταίρες.
Ο Devdas φέρεται με προσβλητική αγένεια στην Chandramukhi (καθώς ξαφνικά θυμάται την αγγλική παιδεία του, την διαποτισμένη με τον απόηχο της πουριτανικής βικτωριανής εποχής που τον κάνει να νιώθει άσχημα κάνοντας παρέα με μια εταίρα) η οποία μολαταύτα τον ερωτεύεται. Τον έρωτα αυτό ζηλεύει ένας από τους θαμώνες του οίκου της Chandramukhi ο οποίος τυχαίνει να είναι και σύζυγος της θετής κόρης της Paro.

Ο σύζυγος

Στο μεταξύ, ο σύζυγος της Paro, ο Bhuvan, της ανακοινώνει πως η ανάμνηση της πρώτης του συζύγου του απαγορεύει να έχει οποιαδήποτε επαφή μαζί της και έτσι στήνεται το αρχετυπικό πορτραίτο της παντοτινής παρθένας που είναι ισόβια ερωτευμένη με τον ίδιο άνδρα (τον Devdas) τον οποίον όμως δεν θα μπορεί ποτέ να έχει.

Στην Βεγγάλη

Ο Devdas συνεχίζει στο μεταξύ τον κατήφορο του, ευρισκόμενος  διαρκώς υπό την επήρεια του αλκοόλ. Στη συνέχεια, φθάνει η μεγάλη φθινοπωρινή γιορτή της Κάλι, η μεγαλύτερη γιορτή στην Καλκούτα, η Durga Pooja και με αυτή την αφορμή η Paro μεταβαίνει στην πρωτεύουσα της Δυτικής Βεγγάλης για να συναντήσει την «αντίζηλο» της Chandramukhi (με πρόσχημα να συλλέξει χώμα από το κατώφλι του σπιτιού μιας εταίρας για την θρησκευτική τελετουργία προς τιμήν της Κάλι) και να της ζητήσει να συνδράμει στο να βρει διέξοδο από της πτώση του ο Devdas. Εκεί όμως ανακαλύπτει πως η εταίρα τον αγαπά πραγματικά και έτσι την καλεί να επισκεφτεί το αρχοντικό της. Εκεί την συστήνει ως φίλη της από την Καλκούτα. Και παρακολουθούμε ένα εκπληκτικό μουσικό χορευτικό κομμάτι, το «Dola re Dola» που δεν είναι μόνο το πιο εμπορικό τραγούδι της ταινίας, αλλά και μια «υπερπαραγωγή» μόνο του.

Ο καταδότης γαμπρός

Όμως, ο γαμπρός της Paro Kalibabu (Milind Gunaj) ο οποίος ποθεί την  νεαρή πεθερά του, αποκαλύπτει ενώπιον όλης της οικογένειας την ιδιότητα της Chandramukhi και το σύνδεσμο της (διαμέσου του Devdas) με την Paro. Αυτό προκαλεί κρίση στον οίκο του Bhuvan ο οποίος απαγορεύει στην Paro να βγει εφεξής από το ανάκτορό τους.

Ο θάνατος του Devdas

Ο Devdas με κατεστραμμένο συκώτι πια, βρίσκεται κοντά στο τέλος του και πλέον δεν έχει παρά να υλοποιήσει την υπόσχεση που είχε δώσει κάποτε στην Paro πως θα την επισκεφτεί ξανά όταν θα είναι ώρα να πεθάνει.
Πράγματι, φτάνει έξω από το ανάκτορο. Αμέσως προκαλείται αναστάτωση στην πόλη και μέσα στο ίδιο το μέγαρο ωσότου η Paro ανακαλύπτει πως ο ετοιμοθάνατος για τον οποίο όλοι μιλούν έξω από την αυλόπορτα του ανακτόρου δεν είναι άλλος από τον Devdas. Παρά την προειδοποίηση του συζύγου της, τρέχει με λαχτάρα να δει τον παιδικό της έρωτα, όμως οι υπηρέτες υπακούοντας στις προσταγές του Bhuvan κλείνουν τη αυλόπορτα ακριβώς την στιγμή που ετοιμαζόταν να τη διαβεί η Paro, με τον Devdas στο επιθανάτιο ρόγχο του να την βλέπει από μακριά να τρέχει νοερά προς το μέρος του, σαν σε οπτασία.
Εμφανής είναι η προσπάθεια του σκηνοθέτη να συγκινήσει σε κάθε ευκαιρία τους θεατές. Όπως π.χ. με το πάθος που δυναμώνει μεταξύ Devdas και Paro όσο βρίσκονται μακριά ο ένας από τον άλλο, η επίγνωση της Chandramukhi ότι η επαγγελματική της ιδιότητα και μόνο την χωρίζει από τον Devdas, ο οποίος προς το τέλος της ταινίας αναγκάζεται να της εξομολογηθεί πως πραγματικά την αγαπά (και καθώς το βιβλίο απηχεί και ινδουιστικές δοξασίες ο Devdas εύχεται να σμίξει με την Chandramukhi σε κάποια άλλη ζωή).

«Με σκοτώνει»

Παρότι την παράσταση κλέβει το τραγούδι «Dola re Dola» όπου χορεύουν απόλυτα συντονισμένες οι δύο όχι μόνο ομορφότερες αλλά και πλέον «ακτινοβολούσες» σταρ του Bollywood τις τελευταίες δεκαετίες, Dixit και Rai, πολύ σπουδαίο κομμάτι και με ενδιαφέροντες στίχους είναι το «Maar Daala» («Με σκοτώνει») που τραγουδά και χορεύει η Chandramukhi και επαναλαμβάνει αλλάζοντας το νόημα (εννοώντας πολυσήμαντα την ανάμνηση της Paro, τον έρωτα της Chandramukhi και πάνω απ΄ όλα το αλκοόλ. ο Devdas). Και ιδού ένα απόσπασμα μεταφρασμένο:
Yeh Kiski Hai Aahat, Yeh Kiska Hai Saaya
(ποιανού τα βήματα ακούγονται; Ποιανού η σκιά έρχεται; )
Hui Dil Mein Dastak Yahan Kaun Aaya
(Κάποιος που ήλθε χτυπά στην καρδιά μου)
Hum Pe Yeh Kisne Hara Rang Daala
(Κάποιος με ζωγράφισε μα αυτό το σμαραγδί χρώμα)
Khushi Ne Hamaari Hamein Maar Daala, Oh Maar Daala
(Είναι η ευτυχία που με σκοτώνει) Maar Daala, Haan Maar Daala
(Με σκοτώνει, ναι με σκοτώνει). Allah, Allah, Allah, Maar Daala (Θεέ μου, με σκοτώνει).
Na Chaand Hatheli Par Sajaaya
(Δε ζωγραφίζω στην παλάμη μου το φεγγάρι)
Na Taaron Se Koi Bhi Rishta Banaaya
(Δεν κάνω σχέση με τα άστρα)
Na Rab Se Bhi Koi Shikaayat Ki
(Δεν κατηγορώ τον Θεό).
Har Gham Ko Humne Chhupaaya
(έκρυψα κάθε μου θλίψη)
Har Sitam Ko Haske Uthaaya
(γελώντας απομακρύνω κάθε πόνο).

Πλατωνικός έρωτας

Η Rachel Dwyer στο βιβλίο της “Filimg the Gods: Religion and Indian Cinema» κατατάσσει (σελίδες 153 – 155) το Devdas στις ταινίες με μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Δεν θεωρεί τυχαίο πως παρότι ερωτευμένοι, δεν συνευρέθηκαν αλλά ούτε καν έσμιξαν με άλλα πρόσωπα (ούτε η Paro με τον Bhuvan ούτε ο Devdas με την Chandramukhi). Πιθανόν να υπονοείται έτσι η μεταφορά ενός πνευματικού (θεϊκού) έρωτα, πλατωνικής (εξιδανικευμένης) μορφής.
Ομοίως, καθαρά θρησκευτικό είναι το τραγούδι που ακούγεται στη βερσιόν του 1955 «Aan milo Shyam saawre» που μιλά για τον έρωτα του Krishna για την Radha.
Ακόμη, στη βερσιόν του 2002, οι στίχοι του «Maar Daala» (Allah, Allah, Allah, Maar Daala και η επανάληψη των λέξεων du’aa, Khuda και Allah) υπονοούν το έντονο μουσουλμανικό στοιχείο στις γειτονιές με τα «κόκκινα φανάρια» της Καλκούτας.