Μπαίνοντας στα σπήλαια, διαπίστωσα πως όσο επιβλητικό είναι το θέαμα βλέποντάς το απ’ έξω με φόντο την πυκνή βλάστηση, άλλο τόσο υποβλητικό είναι το εσωτερικό τους. Αμέτρητες τοιχογραφίες, η μεγαλύτερη συλλογή ζωγραφιών πάνω σε βράχια σε ολόκληρη την ασιατική ήπειρο, αναπαριστούν από στιγμιότυπα της ζωής του Βούδα μέχρι την καθημερινή ζωή των Βιρμανών. Μερικά αγάλματα είναι τοποθετημένα κοντά στα ανοίγματα των σπηλαίων και έτσι το φως τα κάνει λιγότερο απόκοσμα, ενώ είναι ευκολότερο να αποκωδικοποιηθούν οι μούντρα τους. Άνθη, αρωματικά στικ, μεταλλικά βάζα, κεριά, χαρτιά με ευχές, ακόμη και χαρτονομίσματα ήταν απλωμένα μπροστά σε Βούδες, ενώ μερικές ντόπιες προσκυνήτριες κολλούσαν μικρά λεπτά φύλλα χρυσού, σαν τσιγαρόχαρτο, πάνω στα αγάλματα. Τα ίδια φύλλα τα χρησιμοποιούν αρκετές και για καλλυντικά στο πρόσωπο, όπως επίσης στο πρόσωπο των γυναικών και των παιδιών έβλεπα διαρκώς μια άσπρη απλωμένη κρέμα. Όπως μου εξήγησαν, αυτή η κρέμα λέγεται «τάνακα». Την παρασκευάζουν με νερό και φλοιό δένδρου και την απλώνουν ως αντιηλιακό.

Προχωρώντας στο υπόγειο δίκτυο εμπλουτίζω τις γνώσεις μου για το πώς ήταν η παλαιά πόλη. Βλέπω σπηλιές, διαδρόμους και κάποια μπαλκόνια με θέα στο ποτάμι που λαξεύτηκαν ή ανοίχτηκαν με εκρήξεις στον βράχο. Από κάποια παράθυρα, κανόνια «σημαδεύουν» τα σημεία από όπου επετίθεντο αιώνες πριν οι επίδοξοι κατακτητές. Η δροσιά είναι ευχάριστη και η θέα εξαίσια δίνοντάς μου την ευκαιρία να παρατηρήσω άνετα το χαρακτηριστικό παράδειγμα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής προηγούμενων αιώνων. Η διάταξη είναι δαιδαλώδης σε κάποια σημεία και δεν είναι καθόλου δύσκολο να χαθείς, όπως είναι και τεράστιο, αφού σχεδιάστηκε για να υποδεχτεί χιλιάδες στρατιώτες, ιππείς, άλογα, τεχνίτες, μαγείρους, εργαστήρια, αποθήκες, ακόμη και σφαγεία, ενώ τον 20ό αιώνα τούνελ και σπηλιές χρησίμευσαν ως καταφύγιο 35.000 Λουξεμβούργιων από αεροπορικές επιδρομές.