Το υβριδικό Μπρονκοβενέσκ ύφος του 18ου αιώνα στο Βουκουρέστι

Τον 16ο αιώνα, ο χιώτικης καταγωγής έμπορος και ευγενής της ύστερης βυζαντινής αριστοκρατίας Νικόλαος Μαυροκορδάτος, ο οποίος γεννήθηκε 54 χρόνια μετά την Άλωση, γίνεται ο γενάρχης της παλιότερης οικογένειας Φαναριωτών, των Μαυροκορδάτων. Στις 3 Μαΐου 1670 θα γεννηθεί ο εγγονός του, Νικόλαος Μαυροκορδάτος, ο οποίος σε ηλικία 27 ετών θα οριστεί από την Υψηλή Πύλη μέγας δραγουμάνος, αξίωμα που σημαίνει «διερμηνέας» (από το αρχαίο εβραϊκό «μετουργκεμάν», όπως ονομαζόταν εκείνος που απέδιδε σε προφορικό λόγο τις ιερές γραφές), αλλά που πρακτικά ισοδυναμεί με του υπουργού Εξωτερικών. Θα διατελέσει οσποδάρος, δύο φορές της Μολδαβίας και δύο (1715 και 1719) της Βλαχίας. Ο δισέγγονός του Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, για πολλούς η πλέον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της Ελληνικής Επανάστασης, θα αναλάβει στις 13 Ιανουαρίου 1822 πρώτος πρωθυπουργός (Πρόεδρος του Εκτελεστικού όπως θα ονομάζεται) της Ελλάδας.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος θα εισαγάγει στην αυλή του ελληνικά ήθη, ελληνική ενδυμασία και βυζαντινή διοίκηση και πρωτόκολλο. Αυτόν τον ελληνοβυζαντινό «αέρα» θα μεταφέρουν στην αυτοκρατορία οι Φαναριώτες ως περισσότερο μορφωμένοι, καλλιεργημένοι και εύποροι σε όλη την επικράτειά της. Το 1717 θα συγγράψει σε αρχαΐζουσα γλώσσα το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα, το «Φιλοθέου Πάρεργα». Η υπόθεση διαδραματίζεται στη διάρκεια ενός καλοκαιρινού 24ώρου του 1715. Ο αφηγητής, ονόματι Φιλόθεος, και οι φίλοι του κάνουν περίπατο στην πλατεία Ιπποδρόμου στην Κωνσταντινούπολη. Αποδέχονται την πρόσκληση ενός ξένου να συνεχίσουν στον κήπο της κατοικίας του τη συζήτηση που είχαν ξεκινήσει. Εκεί, Οθωμανοί χωροφύλακες συλλαμβάνουν τον φίλο του Κορνήλιο. Φιλόθεος και Ιάκωβος επισκέπτονται τον κοινό τους φίλο στη φυλακή. Τόσο στον περίπατο που προηγείται όσο και στις συναντήσεις που θα έχουν οι δύο φίλοι με μια παρέα λογίων, έναν βαρκάρη, έναν Τούρκο που αφηγείται τις περιπέτειες των κρατουμένων στη φυλακή όπου κρατείται ο Κορνήλιος και, τέλος, με τον κρυπτοχριστιανό Ιακώβ στον κήπο του τελευταίου, οι διάλογοι περιστρέφονται γύρω από φιλοσοφικά, κοινωνικά και φιλολογικά ζητήματα. Ακριβώς τριακόσια χρόνια μετά την συγγραφή του, τον Δεκέμβριο του 2017, το έργο αυτού του πολύγλωσσου κατόχου μίας από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, του Νικόλαου Μαυροκορδάτου, το οποίο απηχεί τις ιδέες του Διαφωτισμού, θα μεταφραστεί στη νέα ελληνική, έχοντας παρουσιαστεί έναν χρόνο νωρίτερα στο Θέατρο Τέχνης στο πλαίσιο ενότητας για τον Ελληνικό Διαφωτισμό.

Ηγεμονεύοντος του Νικολάου Μαυροκορδάτου στη Βλαχία, χτίζεται το 1724 από τον καταγόμενο από την Πωγωνιανή Ιωαννίνων ιερομόναχο και αρχιμανδρίτη Ιωαννίκιο Στρατονικέα η Μονή Σταυροπόλεως στον περίβολο του πανδοχείου του, με τα έσοδά του να χρηματοδοτούν την ανέγερση της Manastirea Stavropoleos ή αλλιώς Biserica Stavropoleos, δηλαδή του Ναού της Σταυροπόλεως, όπως επίσης ονομάζεται. Δύο έτη αργότερα ο Ιωαννίκιος θα εκλεγεί μητροπολίτης Σταυροπόλεως, πόλης της Καρίας, 100 χιλιόμετρα ανατολικότερα των ακτών του Αιγαίου, η οποία τον 4ο π.Χ. αιώνα ονομαζόταν Αφροδισιάς, και έξαρχος Καρίας στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία. Με τον θάνατό του, στις 7 Φεβρουαρίου 1742 σε ηλικία 61 ετών, θάβεται στην αφιερωμένη στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ εκκλησία.

Ο ναός χτίζεται σε «Μπρονκοβενέσκ στύλε». Το «Brancovenesc style» αποτελεί υβριδικό αρχιτεκτονικό ύφος της Βλαχίας με βυζαντινά, υστεροαναγεννησιακά, μπαρόκ και οθωμανικά στοιχεία. Θα ονομαστεί έτσι από τον Κωνσταντίνο Μπρινκοβεάνου (ο οποίος με τη σειρά του πήρε το όνομά του από τη γενέτειρά του, το χωριό Μπρινκοβάνι της Βλαχίας), ηγεμόνα της Βλαχίας μεταξύ 1688 και 1714. Ο ελληνομαθής και φιλέλληνας Μπρινκοβεάνου οργάνωνε φιλολογικές βραδιές με ανάγνωση κειμένων στην αρχαία ελληνική και βοήθησε αρκετούς Έλληνες να σπουδάσουν. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν εκτελέστηκε μαζί με τους τέσσερις γιους του, εκ των οποίων ο μικρότερος μόλις 12 ετών, στις 15 Αυγούστου 1714 από τον σουλτάνο Αχμέτ Γ’ (και ενώ σε μια πράξη ανίερης βαρβαρότητας οι Οθωμανοί περιέφεραν πάνω σε κοντάρια εν είδει «θριάμβου» τα κομμένα κεφάλια τους στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης), ο ιστοριογράφος του 18ου αιώνα Παναγιώτης Κοδρικάς έγραφε: «Χρεωστεί η αιχμάλωτος Ελλάς εις την πανέκλαμπρον γενεάν των Πραγκοβάνων την περίθαλψιν και προστασίαν των ελληνικών γραμμάτων». Ο Κωνσταντίνος Μπρινκοβεάνου θα αγιοποιηθεί και η μνήμη του θα εορτάζεται στις 16 Αυγούστου.

Πανδοχείο και κτίσματα πέριξ του μοναστηριού θα κατεδαφιστούν στο τέλος του 19ου αιώνα, ενώ και η εκκλησία θα υποστεί ζημιές από σεισμούς, εξαιτίας των οποίων θα γκρεμιστεί ο τρούλος της, για να αποκατασταθεί αρχές του 20ού αιώνα μαζί με τις τοιχογραφίες του. Θα ξαναχτιστεί σε σχέδια του αρχιτέκτονα, μηχανικού και πολιτικού Ιόν Μίνκου, κύριου εκφραστή του Neo-Brancovenesc ύφους, ο οποίος θα συνδέσει το όνομά του με σημαντικά έργα και δράση στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα. Καταστροφές θα υποστεί ο ναός, ο οποίος διαθέτει ακόμη βιβλιοθήκη, αίθουσα διαλέξεων, συλλογή εικόνων του 18ου αιώνα και εκκλησιαστικών ειδών, καθώς και τοιχογραφίες που είχαν αποκαλυφθεί στους τοίχους επί κομμουνιστικού καθεστώτος.

Σήμερα η βιβλιοθήκη του μοναστηριού διαθέτει πάνω από 8.000 βιβλία για Θεολογία, Βυζαντινή Μουσική, Ιστορία, κατήχηση, αγιογραφία και τέχνη, καθώς επίσης και 80 χειρόγραφα, με τη συλλογή να έχει αρχίσει να ψηφιοποιείται. Το 1994 θα ιδρυθεί η Βυζαντινή Χορωδία Σταυροπόλεως, η οποία θα δώσει παραστάσεις και στο εξωτερικό.

Τρίτη 28 Ιουλίου 2015. Τελευταίος σταθμός του πρώτου σκέλους του ταξιδιού μου που ξεκίνησε αρχές Ιουλίου από τον Καύκασο και θα τελειώσει στο δεύτερο μισό του Αυγούστου στην Κεντρική Ευρώπη, είναι η Ρουμανία. Είναι απόγευμα, μόλις έχω έλθει στο Βουκουρέστι με απευθείας πτήση από το Τσισινάου. Ίσα που τακτοποίησα τις αποσκευές μου στο ξενοδοχείο στην Πλατεία της Σημαίας και έκανα και ένα μπάνιο που αποδεικνύεται “βάλσαμο” μέσα στον αφόρητο καύσωνα που πλήττει αυτές τις ημέρες την Ρουμανία (και ο οποίος καύσωνας σημειωτέον αποτελεί πρωτοσέλιδο σε όλον τον τοπικό Τύπο) και ξεκινάω για μια γνωριμία με την πρωτεύουσα της χώρας. Δεν θα πω για μια “πρώτη γνωριμία” καθώς είχα ξανάλθει εδώ όταν ακόμη ήμουν μαθητής, επί Τσαουσέσκου, πριν από 35 χρόνια.

Από τα πρώτα αξιοθέατα που αντικρίζω είναι ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα από πέτρα που θεμελιώθηκε πριν 291 χρόνια σε ρυθμό Brâncovenesc, ήτοι «Βλάχικης Αναγέννησης» ή και «Ρουμανικής Αναγγένησης. Πρόκειται για την “Biserica Stavropoleos”. Ο ναός βρίσκεται στο 6 της ομώνυμης οδού, ανάμεσα στην calea Victoriei και στο οικοδομικό τεράγωνο που είναι γνωστό ως Lipscani.

Κάτι που επίσης βρίσκω ελκυστικό επισκεπτόμενος αυτήν την εκ των παλαιοτέρων ρουμανικών εκκλησιών, πέρα από το αρχιτεκτονικό ύφος, τις τοιχογραφίες της δεκαετίας 1720, την πέτρινη και ξύλινη ανάγλυφη διακόσμηση, τους κίονες που χωρίζουν τον νάρθηκα από τον ναό, την ξυλόγλυπτη θύρα και την ιστορία της, είναι η τοποθεσία της στο κεντρικότερο σημείο του Βουκουρεστίου, καθώς σου δίνει την ευκαιρία να απολαύσεις στιγμές ηρεμίας αποκομμένος από τον θόρυβο ολόγυρα, κάτι που αν μη τι άλλο ενισχύει και την κατανυκτική ατμόσφαιρα του ναού.

.