Οι μηχανικοί κωδωνοκρούστες της Πιάτσα Ουνιτά ντ’ Ιτάλια

Παρασκευή 14 Ιανουαρίου 1876, μεσημέρι. Στην Πιάτσα Ουνιτά ντ’ Ιτάλια της Τεργέστης ακούγονται 12 κτύποι καμπάνας. Έρχονται από το καινούργιο δημαρχιακό μέγαρο της πόλης, στου οποίου την κορυφή της πρόσοψης, δύο «αυτόματα» χτυπούν με μεταλλικά σφυριά μια καμπάνα.

Τα «αυτόματα», δύο ανδροειδή τα οποία κινούνται μηχανικά, είναι προγραμματισμένα από τις κινήσεις των δεικτών του ρολογιού να κτυπούν 24 φορές την ημέρα, μία για κάθε ώρα, την καμπάνα. Τα σχεδίασε τον περασμένο Ιούνιο ο γλύπτης και καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βενετίας Φάουστο Αστέο. Τοποθετήθηκαν το ένα στις 5 Ιανουαρίου και το άλλο στις 7 Ιανουαρίου εκατέρωθεν μιας καμπάνας στην κορυφή της πυραμιδοειδούς οροφής του μεγάρου που σχεδίασε ο Γκιουζέπε Μπρούνι, ο διάσημος αριχτέκτονας από αυτήν εδώ την πόλη ο οποίος σχεδίασε και το Διοικητήριο της Ριέκα που εγκαινιάσθηκε προ διετίας.

Τα ανδροειδή που χτυπούν την καμπάνα δεν είναι καινούργια εφεύρεση. Ήδη από το 1581 έχουμε στο Τόρρε ντελ’ Ορολότζιο, τον Πύργο του Ρολογιού στην Πιάτσα ντελλα Λότζια της Μπρέσια στην Λομβαρδία, τους δύο Μακκ ντε λε Ούρε, τους «Τρελλούς των Ωρών» να χτυπούν με σφυριά την καμπάνα που φέρνει χαραγμένες τις εικόνες της Θεοτόκου, του Εσταυρωμένου, των πολιούχων αγίων Φαουστίνο και Τζιοβίτα, ένός λιονταριού και το οικόσημο του δημιουργού της, Νικόλα Καττανέο. Οι δύο «Τρελλοί» θα ονομαστούν αργότερα Τόνε και Μπατίστα, από τα ονόματα δύο ηρώων, εκφραστών της κοινής γνώμης σε πολιτικά έντυπα εμπνευσμένα από τη Γαλλική Επανάσταση.

Τα ανδροειδή της Τεργέστης θα πάρουν αμέσως και αυτά ανθρώπινα ονόματα και οι ντόπιοι τα αποκαλούν Μικέζ και Γιάκεζ όπως ονομάζονται στα σλοβένικα ο Μικέλε και ο Τζιάκομο, από τα ονόματα δύο γνωστών δικαστών της πόλης.

Παρασκευή 3 Νοεμβρίου 1972. Η φθορά του χρόνου και η ατμοσφαιρική ρύπανση αναγκάζουν τις αρχες της πόλεως να «αποσύρουν» και τον Μικέζ με τον Γιάκεζ και την καμπάνα και να τους αντικαταστήσουν με αντίγραφά τους που από σήμερα θα σημαίνουν αυτοί τις ώρες από την οροφή του δημαρχιακού μεγάρου.

Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου 2019. Καθώς έχει μεσημεριάσει στην Τεργέστη, ανηφορίζω για τον λόφο  του Σαν Τζιούστο. Προτού φθάσω στον καθεδρικό του Αγίου Ιούστου περνάω έξω από το Δημοτικό  Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης του Κάστρου του Σαν Τζιούστο. Μια ξύλινη γέφυρα με οδηγεί στην αυλή του όπου βλέπω δύο αγάλματα από χυτό ψευδάργυρο. Πρόκειται για τον Μικέζ και τον Γιάκεζ, τα ηλικίας 144 ετών «αυτόματα» που επί 97 χρόνια σήμαιναν τις ώρες στην πιο «κεντροευρωπαϊκή» πόλη από όσες βρέχονται από τα νερά της Μεσογείου.  Το ασημί χρώμα των συνταξιούχων πια μασκώτ της μεγαλύτερης πόλεως της επαρχίας Φρίουλι-Βενέτσια Τζούλια, καθόλου δεν δικαιολογεί ένα από τα παρατσούκλια τους που ήταν «Μαυριτανοί», πιθανώς επειδή έτσι ονομάζονταν και οι σκουρόχρωμοι, από μπρούτζο, «Τρελλοί των Ωρών» της Μπρέσια.    

Τα «αυτόματα», ανδροειδή που υπήρξαν πρόγονοι των «ρομπότ», είναι «υπεύθυνοι»  που χάθηκε ένα από τα παλαιά επαγγέλματα, εκείνο του κλητήρα που ανήγγειλε τις ώρες στους δρόμους της πόλης.  Η ιστορία τους είναι αρκετά παλαιά. To 1206, o 70χρονος Κούρδος μαθηματικός και εφευρέτης από την αλ-Τζαζίρα, το «Νησί» όπως ονομάζονται τα υψίπεδα της Άνω Μεσοποταμίας των Τουρκομάνων Αρτουκιδών, Ισμαήλ αλ-Τζαζάρι συνέγραψε λίγο πριν πεθάνει το «Κιτάμπ φι μα’ριφάτ αλ-χιγιάλ αλ-χαντασίγια» που στα αραβικά θα πει «Βιβλίο της Γνώσης των Μηχανικών Ευρημάτων». Σε αυτό περιέγραφε την λειτουργία 50 μηχανικών συσκευών, μεταξύ των οποίων και το περίφημο «Ρολόι του Ελέφαντα», χάρη στο οποίο χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ο «Πατέρας της Ρομποτικής και της Σύγχρονης Μηχανικής». Αντίγραφα αυτού του ρολογιού έχουμε στο Μωλλ Ιμπν Μπατούτα στο Ντουμπάι, στο Μουσείο Ρολογιών στο λε Λοκλ της Ελβετίας, στο Κασίμ Πασά Μεντρεσέ στο Μαρντίν της Τουρκίας και στο Μουσείο Ισλαμικών Επιστημών και Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Επιστημών και Τεχνολογίας του Βασιλιά Αμπντουλλάχ στο Τούβαλ της Σαουδικής Αραβίας. Στο μυαλό μου έρχονται οι αναφορές του Απολλόδωρου  για τον Τάλω, τον μυθικό χάλκινο γίγαντα που θεωρείται το πρώτο ρομπότ στην ιστορία. Ποιός ξέρει, ίσως σε μερικά χρόνια δουλειές που σήμερα μας φαίνεται αδιανόητο να μην τις κάνουν άνθρωποι, θα γίνονται και αυτές από ρομπότ που θα τους δίνουμε ονόματα, ένα ανθρώπινο όνειρο χιλιετιών, από την εποχή του Τάλω.