Η ηλικίας 9.000 ετών πόλη των 3 Μάγων

Τρίτη 30 Νοεμβρίου 2010. Έχοντας ξεκινήσει το ταξίδι μου στο Ιράν από τα νοτιοανατολικά της χώρας, το Κερμάν, μια πόλη στην Έρημο Λουτ και σε υψόμετρο 1.755 μέτρων, πήρα κατεύθυνση βόρεια και δυτικά, προς την Κασπία Θάλασσα. Μετά από διάφορους προορισμούς, όπως το Σιράζ, η Περσέπολη, το Γιάζντ, οι Πασαργάδες και το Εσφαχάν, φθάνω σήμερα νωρίς το μεσημέρι στο Κασάν.
Οι λόγοι που αποφάσισα να διανυκτερεύσω σε αυτό, είναι αρκετοί.  Ένας από αυτούς είναι να μοιράσω την απόσταση μεταξύ του προηγούμενου και του επόμενου προορισμού. Έφτασα από το Εσφαχάν μετά από διαδρομή 218 χιλιομέτρων και 2,5 ωρών και ύστερα από 48 ώρες θα συνεχίσω κάνοντας άλλα 244 χιλιόμετρα μέχρι την Τεχεράνη, με ενδιάμεση στάση στην ιερή πόλη Κομ, 112 χιλιόμετρα πριν την πρωτεύουσα. Ένας άλλος λόγος είναι η ιστορία και οι θρύλοι που συνοδεύουν την πόλη.  

Οι τρεις Μάγοι από το Κασάν  

Από αναφορές του Μάρκο Πόλο για το αρχαίο Καλάχ-ι-Ατασπαραστάν, το «Κάστρο των Πυρολατρών», δηλαδή ιερέων του Ζωροαστρισμού, συμπεράσματα περιηγητών που ακολούθησαν τα βήματά του και θεωρίες βασισμένες σε ιστορικά ευρήματα, το Κασάν θεωρείται ως πιθανότερη πόλη από την οποία ξεκίνησαν οι 3 Μάγοι για να βρεθούν στην Βηθλεέμ κατά την γέννηση του Χριστού. Σε μια τέτοια λεπτομερή έρευνα που έτυχε να διαβάσω σχετικά, του Williams Jackson με τίτλο «The Magi in Marco Polo and the Cities in Persia from Which They Came to Worship the Infant Christ», είχε αφιερώσει 5 σελίδες του το τεύχος 26 του «Journal of the American Oriental Society» που κυκλοφόρησε το 1905. Και βέβαια, ένας ακόμη λόγος που αποφάσισα να έλθω ήταν και η πανάρχαια ιστορία της πόλης. Στα προάστιά της βρίσκεται το «Τεπέ (λόφος) Σιάλκ», ο αρχαιολογικός χώρος με τα απομεινάρια της Ζιγγουρά, ένα είδος πυραμιδοειδούς βαθμιδωτού συγκροτήματος κτιρίων της αρχαίας Περσίας και Μεσοποταμίας, η οποία χτίστηκε γύρω στο 3000 π.Χ., δηλαδή την Πρωτο-Ελαμιτική περίοδο. Τα ευρήματα στο Σιάλκ δείχνουν πως εκατοικείτο από το 6000 π.Χ. ή και το 7000 π.Χ, δηλαδή πριν από 9.000 χρόνια. Τα ευρήματα από τις τρεις ανασκαφές της δεκαετίας του 1930 (1933, 1934 και 1937) κοσμούν σήμερα το Λούβρο, αλλά και το Βρετανικό Μουσείο, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, το Εθνικό Μουσείο του Ιράν και ιδιωτικές συλλογές. Από τους κατοίκους του Σιάλκ, τους Κασιανούς, πήρε το όνομά του το Κασάν. Μεταξύ 12ου και 14ου αιώνα, ήκμασε εδώ υψηλής ποιότητας αγγειοπλαστική και κεραμοποιία και έτσι σήμερα οι σύγχρονοι Πέρσες χρησιμοποιούν την λέξη «κάσι» για τα κεραμικά.

Το μεγάλο παζάρι  

Πρώτο αξιοθέατο που επισκέπτομαι είναι το πολύ ιδιαίτερο παζάρι του Κασάν. Διαθέτει μια όμορφη ατμόσφαιρα, κυρίως χάρη στην εξαιρετική αρχιτεκτονική του. Διαλέγω ένα καφέ που λειτουργεί μέσα στην κλειστή αγορά και παραγγέλνω το παραδοσιακό αναψυκτικό της πόλης που δεν είναι άλλο από το γκολάμπ, ζαχαρούχο σιρόπι από ροδοπέταλα. Περπατώ σε όλο το μήκος του να τραβήξω φωτογραφίες και κάποια ένας ντόπιος μου συστήνει να ανέβω μερικά σκαλιά που οδηγούν στην οροφή. Τον ακούω και ανταμείβομαι με μια έξοχη θέα στην πόλη.  

Στο Μαυσωλείο του αμφιλεγόμενου Σαχ Αμπάς Α’

Στο «μιχράμπ» (την χαρακτηριστική λαξευμένη ημικυκλική κόγχη που δείχνει την «κιμπλά», την κατεύθυνση προς την Κααμπά στην Μέκκα όπου στρέφονται οι Μουσουλμάνοι όταν προσεύχονται) του τάφου του Σαχ Αμπάς Α’ της Περσίας, του 5ου και ισχυρότερου βασιλιά της δυναστείας των Σαφαβιδών ο οποίος έζησε στο τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα και το πρώτο του 17ου, οι ημερομηνίες που είναι γραμμένες δείχνουν ότι το αρχικό κτίριο που χρησίμευσε ως μαυσωλείο στο οποίο περικλείεται σήμερα ο τάφος χτίστηκε πριν από τον 12ο αιώνα. Ο Αμπάς Α’ γεννήθηκε το 1571 στην πόλη Χεράτ του σημερινού Αφγανιστάν. Αυτή μετά τα χέρια των Μογγόλων και των Ουζμπέκων έπεσε σε εκείνα των Περσών το 1510. Ο Αμπάς έδωσε ευκαιρίες σε Κιργίσιους, Αρμένιους και Γεωργιανούς να αναδειχθούν στην δημόσια διοίκηση, ενώ εκσυγχρόνισε το στράτευμά του και έτσι μπόρεσε να ανακτήσει τα εδάφη εκείνα που είχαν αποσπάσει προηγουμένως Τούρκοι και Ουζμπέκοι σε Υπερκαυκασία, Νταγκεστάν, ανατολική Ανατολία και Μεσοποταμία, αλλά και να κερδίσει επιπλέον εκτάσεις στον βόρειο Καύκασο και σε εδάφη που κατείχαν Ινδοί Μουγκάλ και Πορτογάλοι.

Ο Αμπάς μετέφερε την πρωτεύουσα στο Εσφαχάν όπου η αρχιτεκτονική γνώρισε μεγάλη άνθηση. Παρά ταύτα, η καχυποψία του απέναντι στους γιούς του, ότι συνωμότησαν εναντίον του για να τον εκθρονίσουν, τον οδήγησε στο να διατάξει άλλων την τύφλωση και άλλων τον θάνατο.Δεν ήταν όμως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα μόνο εν ζωή, αλλά και μετά θάνατον.

Συχνά επανέρχεται από φονταμενταλιστές κληρικούς το ζήτημα αν θα πρέπει να εξακολουθεί να υφίσταται το μαυσωλείο ή να γκρεμιστεί, όπως είχε συμβεί και στο παρελθόν κατόπιν θρησκευτικού διατάγματος («φάτβα») καθώς ο Αμπάς πολέμησε εναντίον άλλων Μουσουλμάνων, κάτι που για τους ιμάμηδες απαγορεύει το να λατρεύεται. Η πύλη της εισόδου είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα με τα γαλαζοπράσινα χρώματά της να συνδυάζονται αρμονικά με τον πράσινο φωτισμό των δύο μιναρέδων εκατέρωθεν την νύχτα.

Εκεί που ξαπόσταιναν τα καραβάνια

Στην Αγορά του Κασάν στεγάζεται ένα καραβάν σεράι το οποίο ήταν σταθμός στον Δρόμο του Μεταξιού, καθώς ξεκουράζονταν τρώγοντας, πίνοντας τσάι και ανταλλάσσοντας πληροφορίες και νέα οι έμποροι που διασταυρώνονταν. Πρόκειται για το Τίμχε-Αμινοντόλε. Σήμερα αποτελεί σημείο θρησκευτικών τελετών, όπως το Μουχαράμ όπου την ημέρα της Ασούρα ψάλλονται ύμνοι για τον Χουσεΐν, τον τρίτο ιμάμη των Σιιτών και τον θάνατο του ίδιου και της οικογένειάς του στην Καρμπάλα, ιερό τόπο των Σιιτών στο σημερινό κεντρικό Ιράκ. Οι σκαλιστές κόγχες, οι αξίδωτές θύρες, οι καμάρες, τα σχέδια στους τοίχους, το συντριβάνι στην μέση, τα ζεστά χρώματα καθιστούν το μέρος εντυπωσιακό.

Όπως συνέβη το 1138 με την ανεπιτυχή τρίμηνη πολιορκία από τους Σελτζούκους ή το 1198 με την επίσης αποτυχημένη πολιορκία από τουρκικής καταγωγής Μαμελούκους. Ακόμη, το θαυμάσιο οίκημα Ταμπαταμπέι που χτίστηκε για την ομώνυμη οικογένεια προυχόντων της πόλης στις αρχές της δεκαετίας του 1880, με τις 4 αυλές, τα 4 κτιριακά συγκροτήματα, τα 40 δωμάτια, τους υπέροχους κήπους, τις τοιχογραφίες, τα βιτρώ, τους αψιδωτούς διαδρόμους στην εισοδο, τα συντριβάνια και όλα αυτά σε μια έκταση 5.000 τετραγωνικών μέτρων. Και βέβαια, τον περίφημο, προστατευμένο από την  UNESCO κήπο του 16ου αιώνα Μπαγκ-ε-Φιν, λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από την πόλη, που περικλείεται από τύχη με 4 πύργους, και με στοιχεία αρχιτεκτονικής από διαφορετικές περιόδους της περσικής ιστορίας.

Καθώς παράγγειλα ένα τσάι στο τεϊοποτείο που βλέπει στο συντριβάνι, οι ντόπιοι που κάθονταν δίπλα μου, άνοιξαν αμέσως κουβέντα μαζί μου, για να διαπιστώσω για ακόμη μία φορά πόσο γιλόξενοι και φιλικοί είναι οι Πέρσες.
Στο κέντρο της πόλης βρίσκεται το το τζαμί Αγά Μποζόργκ («Μέγας Κύριος») που χτίστηκε τέλος του 18ου αιώνα με τα εντυπωσιακά διώροφα αψιδωτά τείχη του περίβολου χώρου, τον κήπο με το συντριβάνι, τα συμμετρικά ιβάν (τοξωτές θύρες και παράθυρα)  και τους δύο μιναρέδες. Εδώ έβγαζε λόγους για τον Ιερό Πόλεμο (Τζιχάντ) κατά των Ρώσων εισβολέων ο Αγά Μποζόργκ όπως εκαλείτο ο κληρικός Μοχάμαντ Ναράκι. Άλλα μέρη που αξίζει πραγματικά να δει κάποιος, είναι τα υπολείμματα του ερειπωμένου πλέον κάστρου Τζαλάλι που χτίστηκε το 11ο αιώνα και το οποίο προστάτευσε για αιώνες τους κατοίκους με τα τείχη που απλώνονταν γύρω από την πόλη και τους πύργους του.

Πριν την αναχώρηση

Ξημέρωμα  1ης Δεκεμβρίου. Καθώς ετοιμάζομαι να αφήσω την επαρχία του Εσφαχάν με κατεύθυνση Βορειοδυτικά και την ιερή πόλη της Κομ, ενδιάμεσο σταθμό για Τεχεράνη, κάνω μια τελευταία βόλτα στην πόλη. Καθώς η κίνηση στους δρόμους είναι ακόμη αραιή και τα καταστήματα δεν έχουν ανοίξει, βρίσκω την ευκαιρία για μερικές φωτογραφίες. Παρότι μπήκαμε στον Δεκέμβριο, παρότι το Κασάν βρίσκεται σε γεωγραφικό πλάτος μόλις 4 μοίρες νοτιότερα από την Αθήνα και παρότι ακόμη δεν έχει καλά καλά φέξει ο ήλιος, ο καιρός είναι ζεστός ώστε να μπορώ να κυκλοφορώ άνετα με πουκάμισο. Ένας από τους σταθμούς της πρωινής μου βόλτας σε αυτήν εδώ την πόλη των 400.000 κατοίκων, στην οποία παραδόξως, αν και διαθέτει ουκ ολίγα αξιοθέατα, δεν πέτυχα ούτε έναν τουρίστα, είναι το τζαμί Μιρ Εμάντ. Αυτό βρίσκεται σε κεντρικό σημείο, απέναντι από το μεγάλο παζάρι του Κασάν, στην Νότια πλευρά μιας ανοιχτής αγοράς η οποία με την σειρά της αποτελεί τμήμα ενός τεράστιου συγκροτήματος με χαμάμ, παλιά καραβάν σεράι, καταστήματα και καφενεία. Σήμερα είναι γνωστό και το όνομα του ιδρυτή του: ήταν ο Κατζέχ Αμίρ-ουντ-Ντιν Σιρβάνι και η εποχή της ανέγερσεώς του: επί σουλτάνου Τζαχάν Σαχ Καρακογιουνλού στα χρόνια 841 – 874 της Ισλαμικής χρονολόγησης (1463 έως 1496 με βάση το Χριστιανικό ημερολόγιο) με την τελευταία ανακαίνισή του πριν 1,5 αιώνα, το 1865 (1243 του Ισλαμικού ημερολογίου). Από την εσωτερική πλευρά που βλέπει στο συγκρότημα της «Αγοράς των Χαλκωματάδων» (Μπαζάρ-ε μεσγκάρα) είχα προσέξει το προηγούμενο βράδυ ένα πλήθος από πύλες, επιγραφές, και αίθρια και χώρους σε διάφορα επίπεδα, όπως επίσης έναν θόλο από τούβλα και μια δεξαμενή νερού. Από την πλευρά που φαίνεται στην είσοδο, υπάρχει μια επιγραφή με ένα διάταγμα που περιέχει λαξευμένα με επιδεξιότητα πάνω σε πέτρα 11 άρθρα. Καθώς αρχίζω την φωτογράφηση, αρχίζουν να εμφανίζονται μαζί με το φως της ημέρας και οι πρώτοι περαστικοί. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και ξεκινώ για Κομ πριν αρχίσει η ζέστη.