Το 1522 αποτελεί έτος ορόσημο για την ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς ξεσπά η πρώτη στρατιωτική αναμέτρηση μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών που θα μείνει γνωστή ως «Στάση των Ιπποτών» ή «Εξέγερση των Φτωχών Βαρόνων». Αυτή θα εμπνεύσει δύο χρόνια αργότερα τον ξεσηκωμό των Γερμανών χωρικών υπό τον ριζοσπάστη ιεροκήρυκα και θεολόγο Τόμας Μύντσερ, τους οποίους θα συνδράμουν οι Αναβαπτιστές ιερείς, παρότι ο ίδιος ο Λούθηρος θα αποκηρύξει και θα καταδικάσει τις ακρότητες των επαναστατών. Και οι δύο εξεγέρσεις όμως θα αποτύχουν, έναν αιώνα μετά την αποτυχία που είχαν γνωρίσει στην Κεντρική Ευρώπη οι ριζοσπάστες Χουσίτες, όπως ήταν οι Θαβορίτες, οι Ορεβίτες, οι Αδαμίτες και οι Ορφανοί, οι οποίοι ηττήθηκαν στους Χουσιτικούς Πολέμους από τους επανενωθέντες με το Βατικανό συντηρητικούς Χουσίτες, τους Ουτρακιστές.
Η ταχύτατη διάδοση του Προτεσταντισμού, η εθνική αφύπνιση των Βορειοευρωπαίων που θα απαιτήσουν την ανεξαρτησία τους από το Βατικανό, σε συνδυασμό και με την πολεμική που αναπτύσσεται κατά της διεφθαρμένης παλαιάς πολιτικής και θρησκευτικής τάξεως, θα δημιουργήσουν ένα ντόμινο γεγονότων, από την υπογραφή συνθηκών ομαλής συμβίωσης των διαφόρων χριστιανικών δογμάτων μέχρι πολύχρονους αιματηρούς πολέμους στην Ευρώπη.
Αν υπάρχει ένα συγκεκριμένο έτος στους αιώνες που θα ακολουθήσουν, έως και τον 18ο, το οποίο να συμπυκνώνει ιστορικά, σαν σε μικρογραφία, την μακρά περίοδο των θρησκευτικών πολέμων που θα ταλαιπωρήσουν επί δυόμιση αιώνες μια ολόκληρη ήπειρο, αυτό θα μπορούσε να είναι το 1568. Μια χρονιά στην οποία εμφανίζονται σχεδόν όλα τα στοιχεία που θα χαρακτηρίσουν την εποχή των θρησκευτικών πολέμων μεταξύ Διαμαρτυρομένων και Καθολικών. Με τις ελπιδοφόρες συμφωνίες, αλλά και με τι σκληρές στρατιωτικές αναμετρήσεις.

Τα Τρία Έθνη της Τρανσυλβανίας

Η Τρανσυλβανία αποτελεί τμήμα της επικράτειας του Γιάνος Ζαπόλυα, του καθολικού βοεβόδα ο οποίος ανέβηκε στον θρόνο της Ουγγαρίας στις 11 Νοεμβρίου του 1526, κυβερνώντας το de facto διαιρεμένο Ανατολικό Ουγγρικό Βασίλειο, με το Δυτικό να διοικείται από τον Οίκο των Αψβούργων. Η περιοχή κατοικείται από τρία έθνη τα οποία απαρτίζουν από τις 2 Φεβρουαρίου του 1438 την Unio Trium Nationum. Αυτά είναι οι Ούγγροι ευγενείς φεουδάρχες που διοικούν τα κομιτάτα με τους Ούγγρους και Ρουμάνους δουλοπάροικους, οι Λουθηρανοί Τρανσυλβανοί Σάξονες, απόγονοι των Γερμανών που εποίκισαν το μέρος μεταξύ 12ου και τέλους του 13ου αιώνος, και οι Ούγγροι Σέκελι, οι «Ακρίτες» όπως σημαίνει το όνομά τους, της Ουγγαρίας, οποίοι, όπως και οι Σάξονες, δεν ζουν σε φεουδαρχικό περιβάλλον, αλλά έχουν το βασιλικό προνόμιο να διαθέτουν τοπική εξουσία και καθεστώς αυτονομίας. Ο στόχος της Ενώσεως των Τριών Εθνών είναι διπλός. Αφενός, να διασφαλίσουν μετά τις εξεγέρσεις των αγροτών ότι οι τελευταίοι θα συνεχίσουν να μένουν χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Αφετέρου, να συνασπισθούν ενώπιον του κοινού εχθρού που είναι οι Οθωμανοί.

Το Διάταγμα της Τόρντα

Στις 28 Ιανουαρίου του 1568, τα Τρία Έθνη θα υπογράψουν το Διάταγμα της Τόρντα, από το όνομα της πόλεως που αργότερα θα αποτελέσει ρουμανικό έδαφος και θα ονομαστεί Τούρντα. Η συμφωνία αυτή αποτελεί την πρώτη πράξη θρησκευτικής ανεκτικότητος στην Ευρώπη, και υπογράφεται σε μια περιοχή όπου οι Ορθόδοξοι παρότι συμβιώνουν με τους Καθολικούς θεωρούνται αιρετικοί και αντίστροφα, από όπου οι Ούγγροι Χουσίτες εκδιώχθηκαν έναν αιώνα νωρίτερα και όπου πριν από 45 χρόνια εξαπολύθηκαν διωγμοί κατά των Λουθηρανών. Η διακήρυξη ότι «η πίστη είναι ένα δώρο του Θεού» τερματίζει τις διώξεις που αντιστρατεύονται τις βασικές ανθρώπινες και θρησκευτικές ελευθερίες. Κυρίως δε, αποτελεί «απάντηση» στο δόγμα «Cuius regio, eius religio» βάσει του οποίου το θρησκευτικό δόγμα του ηγεμόνος είναι και το επίσημο δόμα της επικρατείας του. Όπως δηλαδή είχε συμβεί λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1555 με την Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ μεταξύ του Καρόλου Ε’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τη Σμαλκαλδικής Λίγκας των Λουθηρανών ηγεμόνων στην επικράτεια της αυτοκρατορίας. Κυριότερες μορφές της Λίγκας θα αναδειχθούν ο κορυφαίος των Προτεσταντών κυβερνώντων της εποχής Φίλιππος Α’ ο Μεγαλόψυχος της Έσσης και ο επικεφαλής της λίγκας εκλέκτορας της Σαξονίας, Ιωάννης Φρειδερίκος Α’ ο Πιστός ο οποίος θα πεθάνει έναν χρόνο πριν από την υπογραφή της Ειρήνης του Άουγκσμπουργκ.

Με ρίζες στο Ισλάμ και στην Βίβλο

Η Τρανσυλβανία είναι το γεωγραφικό όριο μεταξύ του Καθολικού και του Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Η κατάσταση θα περιπλακεί με την Μεταρρύθμιση καθώς την διετία 1544 -1545 θα εξαπλωθεί γρήγορα ο Προτεσταντισμός στις περιοχές των Σαξόνων. Το 1548 ο Οθωμανός πασάς της Βούδας θα απαγορεύσει την δίωξη του Λουθηρανού ιεροκήρυκα της ουγγρικής πόλεως Τόλνα από τους Καθολικούς, καθώς η ισλαμική παράδοση δεν επιτρέπει την καταδίωξη των άλλων δύο μονοθεϊστικών θρησκειών, παρά μόνον πρόσθετη φορολόγησή τους. Στο διάταγμά του θα εξηγεί ότι όλοι οι ντόπιοι «πρέπει να μπορούν να ακούσουν και να λάβουν τον Λόγο του Θεού χωρίς κανέναν κίνδυνο». Η διαταγή αυτή του πασά θα εμπνεύσει τις τρεις εθνικές κοινότητες να υπογράψουν το Διάταγμα της Τόρντα. Το διάταγμα θα αναφέρει, βασιζόμενο στον όγδοο στίχο του δευτέρου κεφαλαίου της Προς Εφεσίους Επιστολής, ότι «η πίστη είναι δώρο του Θεού» και στον 17ο στίχο του δέκατου κεφαλαίου της Προς Ρωμαίους Επιστολής ότι η πίστη «προέρχεται από το άκουσμα, το οποίο άκουσμα είναι ο Λόγος του Θεού». Επίσης, θα απαγορεύσει την κακομεταχείριση του πληθυσμού για θρησκευτικούς λόγους. Παρότι το διάταγμα ανεφέρεται στους Καθολικούς, τους Λουθηρανούς, τους Καλβινιστές και στους Ουνιταριανούς, αλλά όχι και στους Ορθόδοξους Ρουμάνους, τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους, θα αποτελέσει μια καινοτόμο για τα δεδομένα της εποχής πράξη θρησκευτικής ανεκτικότητος. Οι κοινότητες θα επιλέγουν ελεύθερα τους θρησκευτικούς τους ηγέτες, ενώ για πρώτη φορά επικυρώνεται στην Ευρώπη μια ριζοσπαστική χριστιανική κοινότητα όπως είναι οι Αντιτριαδικοί Ουνιταριανοί. Η Ουνιταριανή Εκκλησία της Τρανσυλβανίας είναι από το 1565, οπότε ιδρύεται από τον Ιωάννη Β’ Σιγισμούνδο Ζαπόλυα, η πρώτη ουνιταριανή στον κόσμο.
Αν και η χρονιά αυτή ξεκινά με τους καλύτερους οιωνούς όσον αφορά τα θρησκευτικά πάθη, χάρη στο Διάταγμα της Τόρντα και ένα άλλο ακόμη διάταγμα, την -βραχύβια όπως θα αποδειχθεί- Ειρήνη του Λόγγου Γεμέλλου στις 25 Μαρτίου με την οποία με την οποία χορηγούνται θρησκευτικές ελευθερίες στους Ουγενότους, η συνέχεια θα είναι βίαιη σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η Μαρία Α’ της Σκωτίας

Μαρία Α’ της Σκωτίας

Τον Μάιο του 1568 ξεκινά ο πενταετούς διάρκειας Μαριανός Εμφύλιος στην Σκωτία, ο οποίος έχει κατά βάση θρησκευτικό υπόβαθρο, με την απόδραση της βασίλισσας της Σκωτίας Μαρίας από το κάστρο του Λοχ Λέβεν στις 2 του μηνός και την Μάχη του Λάνγκσαϊντ μεταξύ των δυνάμεων της Μαρίας και της Προτεσταντικής Συνομοσπονδίας της Σκωτίας υπό τον ετεροθαλή αδελφό της Ιάκωβο Στούαρτ, στις 13.
Η Μαρία Στούαρτ διαδέχθηκε σε ηλικία 6 ημερών το 1542 τον πατέρα της, βασιλιά της Σκωτίας,  Ιάκωβο Ε’, τον φανατικό Καθολικό διώκτη των Προτεσταντών, όπως του Πάτρικ Χάμιλτον που κάηκε ως αιρετικός το 1528, και χρηματοδότη αντιπάλων του Λούθηρου στην Γερμανία. Το 1558 παντρεύτηκε τον διάδοχο του γαλλικού θρόνου που στέφθηκε το επόμενο έτος βασιλιάς με το όνομα Φραγκίσκος Β’ και πέθανε δύο χρόνια αργότερα από ωτίτιδα, ενώ φήμες ήθελαν να έχει δολοφονηθεί από Προτεστάντες οι οποίοι είχαν ήδη αποπειραθεί να εκθρονίσουν τον Φραγκίσκο καθώς είχαν υποστεί επί των ημερών του ανελέητες διώξεις. Μάλιστα, τόσο ο Φραγκίσκος όσο και η Μαρία, ως βασιλείς και της Σκωτίας, στην οποία είχαν εγκαταστεθεί γαλλικά στρατεύματα κατοχής, είχαν αρνηθεί να υπογράψουν απόφαση του σκωτικού κοινοβουλίου που κήρυσσε επίσημη θρησκεία τον Προτεσταντισμό.

Επιστροφή στην Σκωτία

Επιστρέφοντας στην Σκωτία, η Μαρία είχε να αντιμετωπίσει την καχυποψία και των υπηκόων της αλλά και της εξαδέλφης της, της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ Α’, λόγω του καθολικού της θρησκεύματος, αλλά και του ότι οι καθολικοί θεωρούσαν νόμιμη κάτοχο του θρόνου την Μαρία. Ο επικεφαλής της Μεταρρύθμισης στην Σκωτία,  ο συγγραφέας, θεολόγος και υπουργός Τζων Νοξ, ήλθε σε σύγκρουση μαζί της, ενώ και ο ετεροθαλής αδελφός της Ιάκωβος Στούαρτ, Α’ Κόμης του Μόραιυ, ήταν ο υπερασπιστής της προτεσταντικής πίστεως.

Δεύτερος και τρίτος γάμος

Η Μαρία παντρεύτηκε το 1565 για δεύτερη φορά, τον Άγγλο πρώτο εξάδελφό της, επίσης καθολικό, Ερρίκο Στούαρτ, Λόρδο του Ντάρνλεϋ τον οποίο είχε γνωρίσει το 1561, παρότι λόγω της συγγένειάς τους, δεν είχαν την προς τούτο παπική συγκατάθεση.  Ο γάμος εξόργισε και την βασίλισσα Ελισάβετ αλλά και τον Ιάκωβο Στούαρτ -αφού η αδελφή του είχε παντρευτεί έναν Καθολικό- ο οποίος στασίασε μαζί με άλλους Προτεστάντες ευγενείς.
Λίγα χρόνια αργότερα οι σχέσεις ανάμεσα στο βασιλικό ζεύγος επιδεινώθηκαν και το πρωί  της 10ης Φεβρουαρίου 1567 ο Ερρίκος Στούαρτ βρέθηκε νεκρός. Οι υποψίες βάρυναν την Μαρία, ενώ ύποπτος θεωρήθηκε και ο Ιάκωβος Χέπμπορν, 4ος κόμης του Μπόθγουελ . Το δικαστήριο που συνεκλήθη απάλλαξε τον Μπόθγουελ, ο οποίος συν τοις άλλοις έπεισε πολλούς ευγενείς να υπογράψουν την συναινεσή τους  για τον γάμο του με την Μαρία. Στις 24 Απριλίου ο Μπόθγουελ απήγαγε την Μαρία και σύμφωνα με την ίδια, την βίασε. Πολλοί σκέφθηκαν ότι ο βιασμός ήταν ένα κατασκεύασμα για να δικαιολογήσει τον γάμο τους, ο οποίος εντέλει πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου. Ο γάμος υπήρξε αντιδημοφιλής στους υπηκόους, ενώ και Καθολικοί και Προτεστάντες σοκαρίστηκαν που η Μαρία παντρεύθηκε τον ένοχο στην συνείδηση των πολλών δολοφόνο του συζύγου της. Τελικά οι ευγενείς τους συνέλαβαν. Ο Κόμης του Μόραιυ έγινε αντιβασιλέας, ο Μπόθγουελ εξορίστηκε, θα φυλακιστεί στην Δανία, θα τρελλαθεί μέσα στην φυλακή και θα πεθάνει το 1578.

Η Μάχη του Λάνγκσαϊντ

Η Μαρία θα αναγκαστεί να παραιτηθεί υπέρ του υιού της Ιακώβου και θα φυλακιστεί. Θα δραπετεύσει στις 2 Μαΐου 1568, θα σχηματίσει με την συνδρομή Καθολικών ευγενών στρατό και στις 13 θα δοθεί η περίφημη Μάχη του Λάνγκσαϊντ μεταξύ της Μαρίας και του αδελφού της, του Ιάκωβου Στούαρτ.  Η ήττα θα είναι καθοριστική για το μέλλον της Μαρίας και του Καθολικισμού στην Σκωτία. Η ηττημένη έκπτωτη βασίλισσα  θα καταφύγει στην Αγγλία και δεν θα ξαναδεί ως τον θάνατό της, την Σκωτία. Θα κατηγορηθεί για συνομωσία κατά της Ελισάβετ με σκοπό τον σφετερισμό του αγγλικού θρόνου και θα αποκεφαλιστεί  στις 8 Φεβρουαρίου του 1587.
Για αιώνες μετά, οι Σκωτσέζοι θα είναι διχασμένοι για την αθωότητα της Μαρίας Στούαρτ, τις προθέσεις της και γενικότερα για την προσωπικότητά της.

Η Μάχη του Χεϊλίγκερλε

Δέκα ημέρες μετά την Μάχη του Λάνγκσαϊντ, στις 23 Μαΐου του 1568, θα δοθεί μία άλλη μάχη. Πρόκειται για την Μάχη του Χεϊλίγκερλε, στην Ολλανδία, με τους Ολλανδούς επαναστάτες υπό τον ακραιφνή Προτεστάντη Λουδοβίκο του Νασσάου και τον αδελφό του Αδόλφου του Νασσάου να μάχονται εναντίον του ισπανικού στρατού της Φρίσλαντ. Αυτή θα είναι και η πρώτη νίκη των Ολλανδών στον Ογδοηκονταετή Πόλεμο κατά των Καθολικών Ισπανών. Χάρη στην έκβαση του πολέμου αυτού που θα σφραγιστεί με την Ειρήνη του Μύνστερ στις 30 Ιανουαρίου του 1648, η Ολλανδική Δημοκρατία θα αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Με την ίδια αυτή συνθήκη, η οποία αποτελεί τμήμα των συνθηκών που θα συναπαρτίσουν την Συνθήκη της Βεστφαλίας, θα λήξει και ο Τριακονταετής Πόλεμος χάρη στον οποίον θα αποδυναμωθεί πλήρως η Παπική εξουσία στην Βόρεια Ευρώπη και θα παρακμάσει η φεουδαρχία σε ολόκληρη την ήπειρο. Στον Τριακονταετή Πόλεμο θα βρεθούν αντιμέτωποι από την μία πλευρά τα κράτη των Αψβούργων, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Καθολική Λίγκα, Αυστρία, Ισπανική Αυτοκρατορία, Ουγγαρία και Δανία-Σουηδία από το 1643 έως το 1645 και από την άλλη οι αντι-Αψβουργικές χώρες Σουηδία, Ένωση της Χάιλμπρον (Σουηδία, Γαλλία και προτεσταντικά δυτικογερμανικά πρικιπάτα) Δανία-Σουηδία από το 1625 έως το 1629 και για κάποια διαστήματα Βοημία, Εκλεκτορικό Παλατινάτο, Σαξονία, Βρανδεμβούργο – Πρωσσία, Μπραουνσβάικ – Λύνενμπουργκ, Αγγλία, Σκωτία και Τρανσυλβανία.