5 Μαΐου 1980. Καθώς ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δέχεται στην βουλή τα συγχαρητήρια για την εκλογή του ως προέδρου της Δημοκρατίας, εντύπωση προκαλεί ότι ο πρόεδρος της ΕΔΗΚ Ιωάννης Ζίγδης αρνείται να τον συγχαρεί.

Όσο και αν τα ελληνικά πολιτικά ήθη της εποχής δεν ήταν και τα πιο πολιτισμένα, η χώρα καλά καλά δεν είχε κλείσει ούτε έξι χρόνια από την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας, η κίνηση αυτή του Ζίγδη, ενός ήπιων τόνων κεντρώου πολιτικού με κοσμοπολίτικες αντιλήψεις και ευρεία κουλτούρα, δεν ήταν η αναμενόμενη. Για να εντοπίσει όμως κάποιος τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς, πρέπει να ανατρέξει 2,5 χρόνια πίσω.

Δεν έχουν περάσει ούτε 10 ημέρες από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977, όταν στις 29 του μηνός, και μετά από την συντριπτική ήττα της ΕΔΗΚ και την παραίτηση του Γεωργίου Μαύρου από την ηγεσία της, η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος εκλέγει ομόφωνα  τον Ιωάννη Ζίγδη πρόεδρο της τριμελούς Διοικούσας Επιτροπής στην οποία και αναθέτει την ηγεσία του παρατάξεως. Στο δε έκτακτο συνέδριο στις 19 και 20 Μαρτίου 1978, θα εκλεγεί με μεγάλη πλειοψηφία αρχηγός του κόμματος.  Στις πρώτες δηλώσεις που κάνει μετά την εκλογή του ως πρέοδρος της Δ.Ε. της ΕΔΗΚ και παρότι από το 20,42% που είχε λάβει στις εκλογές του 1974 ως Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις (ΕΝΚΔ) το κόμμα του έχει πέσει κάτω και από το 12%, στο 11,95%, ο Ζίγδης δηλώνει ότι «Πολύ γρήγορα θα ξεφουσκώσει το ΠΑΣΟΚ».

Η ΕΔΗΚ πλήρωσε την συντηρητική στροφή της

Παρότι η διάλυση της ΕΔΗΚ έχει ξεκινήσει προτού ακόμη προκηρυχθούν οι εκλογές του 1977, ήδη από τον Ιούνιο είχε αποχωρήσει από το κόμμα ο Αναστάσιος Πεπονής για να ενταχθεί στο ΠΑΣΟΚ, ο Ι. Ζίγδης μιλούσε για «ξεφούσκωμα» του ΠΑΣΟΚ.  Ωστόσο, ο Ζίγδης θεωρούσε -και το δήλωνε- πως η ήττα της ΕΔΗΚ οφειλόταν στην εγκατάλειψη των αρχών του δημοκρατικού σοσιαλισμού και τον προσανατολισμό της σε συντηρητικές θέσεις. Μοιραία λοιπόν, το σύνθημα «τι Καραμανλής τι Μαύρος» αποδυνάμωσε την κεντρώα παράταξη καθιστώντας αξιωματική αντιπολίτευση το ΠΑΣΟΚ.

Η δήλωση που εξόργισε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή

Αυτό το οποίο σύμφωνα με τον ίδιο στοχοποίησε την ΕΔΗΚ από το «σύστημα Καραμανλή» το οποίο και την «προέγραψε» μέσα από τα κρατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον Τύπο, ήταν μια δήλωσή του για τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας. Είχε πει ο Ζίγδης ότι πρόεδρος, και μάλιστα με τις υπερεξουσίες που του παρείχε το Σύνταγμα του 1975, θα έπρεπε να εκλεγεί προσωπικότητα εκτός αρχηγών κομμάτων. Στην ουσία, η δήλωση αυτή «φωτογράφιζε» τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ο οποίος απέβλεπε στην προεδρεία της Δημοκρατίας. Αυτό είχε γίνει ορατό ήδη από το 1975, με τις υπερεξουσίες του ΠτΔ για τις οποίες φρόντιζε το σύνταγμα. Και η ώρα να μεταπηδήσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην προεδρεία της Δημοκρατίας είχε φθάσει. Μερικά χρόνια αργότερα ο Ιωάννης Ζίγδης θα δήλωνε πως το «σύστημα Καραμανλή» τον πολέμησε με συκοφαντίες και λασπολογίες μέσα από τα ΜΜΕ.

Η καθοδική πορεία της ΝΔ

Η καθοδική πορεία της Νέας Δημοκρατίας σε όλη την διάρκεια της δεύτερης θητείας της κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή ήταν αισθητή και ραγδαία. Η πολιτική που ακολουθήθηκε στην Κύπρο και που θεωρήθηκε  εξοργιστικά υποχωρητική, το σκάνδαλο της διαρροής θεμάτων των πανελληνίων εξετάσεων τον Ιούνιο του 1979, οι καταστρεπτικές πυρκαγιές σε όλην την Ελλάδα τα καλοκαίρια από το 1977 και μετά, η κατάργηση του τελευταίου τραμ στο Πέραμα και μία σειρά αντιδημοφιλών ενεργειών, συρρίκνωναν σταθερά τα ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας. Για αυτόν τον λόγο, η κυβέρνηση Καραμανλή καλλιέργησε πολύ νωρίς, και το έπαιξε άψογα, το παιχνίδι του διπολισμού, με το ΠΑΣΟΚ για αντίπαλο πόλο. Ο λόγος ήταν απλός. Αν ο έτερος πόλος ήταν η ΕΔΗΚ, λόγω της ιδεολογικής γειτνιάσεως, η ΝΔ θα φυλλορροούσε ευκολότερα από ψηφοφόρους. Αντιθέτως, η προοπτική ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, αφενός θα συσπείρωνε τους συντηρητικότερους ψηφοφόρους της ΝΔ και αφετέρου θα έστελνε και τους κεντροδεξιούς ψηφοφόρους της ΕΔΗΚ στην Νέα Δημοκρατία. Για τον λόγο αυτό ο Κ. Καραμανλής είχε επιλέξει για διάδοχό του στην αρχηγία του κόμματος τον διαλλακτικό «κεντροδεξιό» Γεώργιο Ράλλη αντί του καθαρόαιμου δεξιού Ευάγγελου Αβέρωφ Τοσίτσα.

Στην διαδικασία εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας το 1980, η κυβέρνηση της Ν.Δ. διέθετε  175 έδρες, μετά τη διεύρυνσή της δηλαδή με στελέχη του κόμματος των Φιλελευθέρων του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και της ΕΔΗΚ, όπως του Αθανάσιου Κανελλόπουλου, και άλλων. Ετσι, για να συμπληρωθούν οι απαιτούμενες 180 ψήφοι στην τρίτη ψηφοφορία, ζητήθηκε και η συνδρομή της ακροδεξιάς Εθνικής Παρατάξεως.

Εκλογή με συνεργασίες και αποστασίες

Στην πρώτη ψηφοφορία, η οποία διεξήχθη στις 23 Απριλίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής  συγκέντρωσε 179 ψήφους και στη δεύτερη ψηφοφορία, στις 29 Απριλίου, 181 ψήφους. Τελικώς, εκλέγεται στον τρίτο γύρο της ψηφοφορίας με 183 ψήφους.  Υπέρ της υποψηφιότητός του τάσσονται οι 175 βουλευτές της ΝΔ και 8 ανεξάρτητοι και βουλευτές της Εθνικής Παρατάξεως, του ΚΟΔΗΣΟ και της ΕΔΗΚ οι οποίοι δεν συντάσσονται με την επίσημη επιλογή του κόμματός τους. Ενδεικτικό είναι ότι ο συνυποψήφιος του Κ.Καραμανλή πρόεδρος της ΕΔΗΚ  Ιωάννης Ζίγδης λαμβάνει μόλις 4 ψήφους. Ο πρόεδρος της ΕΔΗΚ θα θεωρήσει αυτήν την «αποστασία» των βουλευτών της ΕΔΗΚ ως την σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Σε αυτήν ακριβώς την εντύπωσή του οφείλεται και η «αγένεια» να συγχαρεί τον Κωνσνατνίνο Καραμανλή για την εκλογή του.