Εντυπώσεις από την κοινωνική ζωή, την Ιστορία, την πολιτική κατάσταση και τον πολιτισμό της χώρας που υπήρξε το επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος το 1990 – 1991

Τετάρτη 13 Μαρτίου, 4 το απόγευμα. Ο ουρανός πάνω από την πόλη του Κουβέιτ καλύπτεται από ένα ωχροκίτρινο παραπέτασμα. Μαζί καλύπτεται και ο ήλιος, ο οποίος μόλις που διακρίνεται σαν μια μικρή, άσπρη, θαμπή κουκίδα, και μοιάζει να έχει νυχτώσει απότομα. Από τους δεκάδες επιβλητικούς ουρανοξύστες της πόλης (12 ξεπερνούν τα 150 μέτρα, με τον ψηλότερο να φτάνει τα 413 μέτρα) διακρίνονται μόνο οι σιλουέτες των πιο κοντινών. Οι μακρινοί έχουν “εξαφανιστεί”. Στους κεντρικούς δρόμους δεν κυκλοφορεί πεζός. Ακόμη και στην Αμπντουλάχ Αλ Σαλέμ, που πάντα έχει κίνηση, βλέπω μόνο δύο μετανάστες από τη Νότια Ασία να μπαίνουν τρέχοντας σε ένα κτήριο έχοντας μύτη και στόμα καλυμμένα με μαντίλες.

Η εικόνα αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να είναι βγαλμένη από ζοφερή ταινία επιστημονικής φαντασίας, ήταν όμως αληθινή. Από νωρίς το μεσημέρι έχει ξεσπάσει έντονο κύμα αμμοθύελλας. Και αν οι ντόπιοι που παρακολουθούν από γραφεία και καταστήματα δυσφορούσαν με το φαινόμενο, σε όσους δεν μας έχει ξανατύχει, νιώθουμε το ίδιο δέος με κάποιον που βλέπει για πρώτη φορά χιόνι.

Η αμμοθύελλα είναι ακόμη μία έκπληξη που συναντώ την τελευταία ημέρα μου στο Κουβέιτ, δεύτερο σταθμό σε ένα ανοιξιάτικο ταξίδι στην Αραβική Χερσόνησο. Είχαν προηγηθεί αρχαία ελληνικά και ελληνιστικά μνημεία, γραφικά παζάρια, πανύψηλοι ουρανοξύστες με πρωτότυπες αρχιτεκτονικά κορυφές και σχήματα, τεράστια εμπορικά συγκροτήματα (τα γνωστά malls), απομεινάρια του Πολέμου στον Κόλπο, που συγκλόνισε πριν από δυόμιση δεκαετίες την παγκόσμια κοινή γνώμη με την απευθείας τηλεοπτική κάλυψή του, η κουζίνα της χώρας και οι άνθρωποί της.

Μια παραδοξότητα που χαρακτηρίζει το Κουβέιτ είναι ότι, αν και με 6,5 εκατομμύρια αφίξεις τον χρόνο, υποδέχεται επισκέπτες που ξεπερνούν τον πληθυσμό του, μόνο κλασικός τουριστικός προορισμός δεν είναι. Αποτελεί προορισμό για επαγγελματικούς σκοπούς, business, μόνιμη εργασία ή ανάληψη έργου. Αυτό δεν χρειάστηκε να διαβάσω στατιστικές μετρήσεις για να το διαπιστώσω. Το αντιλήφθηκα επανειλημμένα. Βλέποντας, π.χ., Δυτικούς σε τουριστικά μέρη, όπως οι περίφημοι Kuwait Towers (σήμα κατατεθέν της χώρας), όχι με σακίδια, φωτογραφικές μηχανές και καπέλα, αλλά με σακάκι, κάποιους και με γραβάτα, τις δε γυναίκες ντυμένες “στην τρίχα”. Αυτοί είναι οι “expats”, ένας κάπως ελιτίστικος προσδιορισμός των καλά αμειβόμενων Δυτικών -υψηλού μορφωτικού επιπέδου- μεταναστών. Ο όρος “μετανάστες” (immigrants) σε αντιδιαστολή με τους “expats”, αφορά Ασιάτες ή Αφρικανούς, κατά κανόνα χαμηλά αμειβόμενους χειρώνακτες.

Παρά ταύτα, το Κουβέιτ μου έχει προσφέρει στην παραμονή μου αρκετές δυνατότητες ως ταξιδιώτης να περάσω καλά και να θαυμάσω αξιοθέατα, αδιαφορώντας για τις δύο βασικές αιτίες που αποθαρρύνουν πολλούς επισκέπτες: Τα συντηρητικά ήθη, που αποτρέπουν στους ξένους να ντυθούν με την ελευθερία επιλογών που δίνουν Εμιράτα και Ομάν και η απαγόρευση του αλκοόλ. Για πολλούς είναι αντικίνητρο να μην μπορείς στις διακοπές να πιεις στη ζέστη μια παγωμένη μπίρα ή ένα ποτήρι ουίσκι το βράδυ στο μπαρ του ξενοδοχείου.

Προκεχωρημένο «ελληνικό» φυλάκιο

Ακόμη όμως και έτσι, το Κουβέιτ έχει ναδείξει πολλά. Ειδικά σε έναν Έλληνα, καθώς μου προκαλεί αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον το νησί Φαϊλάκα, που έχει ελληνικό όνομα, καθώς προέρχεται από το “φυλάκιον”. Στο προκεχωρημένο αυτό φυλάκιο έφτασαν οι Έλληνες περί το 600 π.Χ., ενώ επί Αλεξάνδρου άκμασε η ελληνιστική πόλη Ίκαρος. Τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά και μάλιστα λειτουργεί στο νησί μουσείο με εκθέματα. Άλλο σημαντικό αξιοθέατο στο νησί είναι τα σημάδια της εισβολής των Ιρακινών το 1990, με τα διάτρητα από βολές κτήρια και οχήματα. Οι 2.000 κάτοικοι του νησιού εξαναγκάστηκαν να το αφήσουν και πολλοί από αυτούς δεν ξαναγύρισαν ούτε μετά την απελευθέρωση. Αλλά και η συμπεριφορά των ντόπιων ήταν πολύ καλή. Ο μέσος Κουβετιανός είναι ζεστός και εγκάρδιος στις φιλίες του και φιλόξενος.

Όπως και άλλες χώρες του Κόλπου, λ.χ. τα Εμιράτα και το Κατάρ, το Κουβέιτ διαθέτει αρκετά malls. Αυτά δεν είναι βέβαια ο ορισμός της “ευκαιρίας” για να αγοράσει κάποιος ρούχα ή παπούτσια, αφού οι τιμές είναι ίδιες και υψηλότερες των ελληνικών. Ωστόσο, είναι ευχάριστα ως χώροι για καφέ, τσάι, φαγητά και γλυκά με νότες τοπικής κουζίνας. Πολλά malls είναι τεράστια. Το Avenues, για παράδειγμα, εκτός του ότι φιλοξενεί καταστήματα με περισσότερες από 200 φίρμες, στεγάζει 11 κινηματογραφικές αίθουσες, εστιατόρια, καφετέριες, παιδότοπους, 2 σπα και εν γένει ερεθίσματα να περάσει κάποιος μία, δύο και τρεις ώρες.

Ιδιαίτερα με έχει ενθουσιάσει το μεγάλο παζάρι ( το “σουκ” όπως το ονομάζουν οι Άραβες) της Μουμπαρακίγια, με τις δεκάδες επιμέρους αγορές (αγορά με χρυσό και κοσμήματα, αγορά με περσικά χαλιά, με αρώματα, υφάσματα κ.λπ.). Το παζάρι αυτό είναι “ιστορικό” κι ας φαίνεται μοντέρνο. Υπάρχει εδώ και δύο αιώνες, όμως το 1990 το λεηλάτησαν και το βανδάλισαν οι στρατιώτες του Σαντάμ Χουσεΐν, για να ανακαινιστεί αργότερα.

Ακόμα μία αγορά που βρίσκω ενδιαφέρουσα βρίσκεται στα βορειοανατολικά και πρόκειται για το Σαρκ Σουχ: malls, ιχθυόσκαλα με κίνηση, φωνές, εντατικοποίηση, με ψαράδες και εργάτες της ψαραγοράς οικονομικούς μετανάστες.

Το “οικονομικό σοκ”

Κάτι που αντιλήφθηκα αμέσως από τις βιτρίνες ή τα ακριβά αυτοκίνητα είναι ότι ο Κουβεϊτιανός είναι πολύ πλούσιος, έχοντας το «ακριβότερο» νόμισμα στον κόσμο (και το 5ο στον κόσμο κατά κεφαλήν ΑΕΠ). Την ίδια ώρα που αρκετές ασιατικές χώρες προκαλούν στον επισκέπτη το λεγόμενο πολιτισμικό σοκ, υπάρχουν και κάποιες που προκαλούν κάτι σαν “οικονομικό σοκ”. Το υπέστην φτάνοντας. Επρόκειτο ακριβέστερα για “συναλλαγματικό σοκ”, καθώς το τοπικό δηνάριο έχει την υψηλότερη συναλλαγματική ισοτιμία στον κόσμο. Ένα δηνάριο ισούται με 3,2 ευρώ. Παρ’ ότι η Πόλη του Κουβέιτ δεν μας φάνηκε το ίδιο ακριβή όπως οι γειτονικές Ντόχα και Ντουμπάι, ένα “σοκ” το αισθάνθηξα όταν συνειδητοποίησα ότι ο λογαριασμός των 12 δηναρίων για γεύμα 2 ατόμων σήμαινε πολύ απλά πως πληρώσαμε κάτι λιγότερο από 40 ευρώ. Και αν το “σοκ” αυτό το παθαίνει ένας Ευρωπαίος, είναι προφανές πως το αισθάνθηκαν στο πολλαπλάσιο οι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ινδοί, Πακιστανοί και Μπανγκλαντέσιοι μετανάστες που ζουν στη χώρα κάνοντας τις βαριές δουλειές. Αρκετοί είναι και οι Φιλιππινέζοι, οι οποίοι εργάζονται κυρίως ως σερβιτόροι και πωλητές. Αλλά και η παρουσία των ξένων γενικότερα στη χώρα προκαλεί έκπληξη, καθώς συναντάς καθημερινά περισσότερους ξένους, παρά ντόπιους. Οι δύο αυτές ομάδες υπολογίζονται στο 70% και στο 30% αντίστοιχα.

Το πρώτο πράγμα που έκανα φτάνοντας αεροπορικώς στο Κουβέιτ ήταν να αλλάξω συνάλλαγμα. Ανέβκα στον πρώτο όροφο του αεροδρομίου, συμπλήρωσα μια φόρμα, ‘εδωσα το διαβατήριο να φωτοτυπηθεί, πλήρωσα σε τοπικό νόμισμα έχοντας κάνει ψιλά (τοποθετώντας τρία χαρτονομίσματα του ενός ντιράμ σε ειδικό μηχάνημα τύπου ΑΤΜ, περί τα 9,5 ευρώ, για να μου χορηγηθεί η βίζα, καθώς ούτε ευρώ, ούτε κάρτες, αλλά ούτε και χαρτονομίσματα μεγαλύτερα του ενός ντιράμ γίνονταν δεκτά). Μάλιστα, έφθασα σε ώρα καταμέτρησης στο μοναδικό τραπεζικό κατάστημα που λειτουργεί στον χώρο αφίξεων πριν από τον έλεγχο διαβατηρίων και αποσκευών, οπότε ψώνισα στα duty free με ευρώ ζητώντας ρέστα σε τοπικό νόμισμα και προ πάντων σε ψιλά για τη βίζα.

Με είχαν προειδοποιήσει πως φτάνοντας στο αεροδρόμιο μπορούσα να βρω και έναν «χάλα»: τον άνθρωπο της πιάτσας που, ξέροντας τα κατατόπια και τους αρμόδιους, μπορούσε να βοηθήσει από το να αποφύγω τις τεράστιες ουρές μέχρι να ξεμπερδέψω γρήγορα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Κάτι αντίστοιχο με τον «χάλα» κάνουν διάφοροι λαθρόβιοι επαγγελματίες που τρέφουν την παραοικονομία και οι οποίοι μπορούν να παίξουν για λογαριασμό αυτού του 70% του πληθυσμού που είναι “expats” και μετανάστες από τον ρόλο του μεταφραστή σε δημόσια υπηρεσία, όπου ο υπεύθυνος μπορεί να μην ξέρει ούτε μία αγγλική λέξη να συνεννοηθεί με τον ξένο, μέχρι του προμηθευτή αλκοόλ με παράνομα μέσα.

Καθώς λοιπόν το αλκοόλ απαγορεύεται, οι Κουβετιανοί πίνουν στις παρέες κατά βάση τσάι και καφέ. Ο καφές, που πίνεται με τον πατροπαράδοτο τρόπο, σε πολύ μικρό ποτήρι (για να μην προλάβει να κρυώσει), συνδέει τα μέλη της “ντιβανίγια”, της συνάντησης αποκλειστικά ανδρών (η ντιβανίγια ισχύει και για τις γυναίκες) είτε σε καθιερωμένη ημέρα ή ημέρες της εβδομάδας, είτε χωρίς πρόγραμμα, όποτε προκύψει, από μία φορά τον μήνα μέχρι και καθημερινά προκειμένου για στενούς φίλους. Όσο για το πώς περνούν την ώρα τους, αυτό μπορεί να είναι από διάφορα τοπικά παιχνίδια με την τράπουλα, όπως είναι λόγου χάρη το τρικ, μέχρι ποδοσφαιρική κουβέντα ακούγοντας τραγούδια από δημοφιλείς Κουβετιανούς καλλιτέχνες, όπως ο Ρασίντ Αλματζέντ ή η Ναγουάλ.

Η τοπική κουζίνα

Δεν λείπουν βέβαια οι ευκαιρίες να συγκεντρωθούν άνδρες με γυναίκες, όπως για παράδειγμα για φαγητό. Ειδικά το τελευταίο είναι μια μικρογραφία της Μέσης Ανατολής, αφού η τοπική κουζίνα είναι εμφανώς επηρεασμένη από Τουρκία, Ιράν, Λίβανο, ακόμη και από το μακρινό Μαρόκο. Έτσι, δοκιμάσαμε με την παρέα μου μια ευρεία γκάμα γεύσεων από χορτοφαγικά, χούμους σε διάφορες εκδοχές (με μυρωδικά, με καυτερές πιπεριές, με μελιτζάνα, φαλάφελ σε διάφορες εκδοχές (με λιαστή ντομάτα, ηλιόσπορους κ.λπ.), χαλούμι (με ζάαταρ, στη σχάρα, κ.λπ.), οσπριόσουπα, πατάτες με κάρδαμο και σκόρδο, σπανακοσαλάτα με κουκουνάρι και βότανα, τατζίν με γλυκοπατάτες, κολοκύθα, λάχανο, καρότο και σάλτσα ντομάτας. Από κρεατικά, έμειναν ικανοποιημένοι όσοι δοκίμασαν συκωτάκια με καυτερή κόκκινη ή πράσινη πιπεριά και μελάσα και κυρίως αρνί και κοτόπουλο μαγειρεμένο με ένα πλήθος συνταγών.

Η πιο ελεύθερη αραβική χώρα

Κάτι που ακόμη δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι το Κουβέιτ είναι μία από τις πιο δημοκρατικές χώρες του αραβικού κόσμου, με τις περισσότερες πολιτικές και ατομικές ελευθερίες και -κάτι που μας έγινε αμέσως αντιληπτό- τις λιγότερες διακρίσεις ανδρών – γυναικών. Η Εθνοσυνέλευση είναι από τα πιο ισχυρά Κοινοβούλια στη Μέση Ανατολή και είναι ενδεικτικό ότι την προηγούμενη δεκαετία ανάγκασε σε παραίτηση τον εμίρη Σαάντα Αλ Σαμπάχ. Βέβαια, απέχει από τα δεδομένα της Δύσης. Ο πρωθυπουργός, για παράδειγμα, ορίζεται από τον εμίρη, τοιχογραφίες του οποίου και του οίκου του βλέππυμε διαρκώς (όπως ορίζει το υπουργικό συμβούλιο), ενώ απαγορεύονται τα πολιτικά κόμματα (αυτά τα υποκαθιστούν πολιτικές ενώσεις που αποτελούν de facto κόμματα). Πάντως, ούτε το Κουβέιτ έμεινε ανεπηρέαστο το 2011 – 2012 από την Αραβική Άνοιξη, καθώς έλαβαν χώρα διαδηλώσεις και επεισόδια τόσο από τους Βεδουίνους, που ζητούσαν να τους αναγνωριστεί ιθαγένεια, όσο και από οπαδούς της αντιπολίτευσης, που βγήκαν στους δρόμους όταν το ανώτατο δικαστήριο είχε ζητήσει τη διάλυση της Βουλής όπου η αντιπολίτευση είχε κερδίσει την πλειοψηφία. Σήμερα, πάντως, η κατάσταση δείχνει πολύ ήρεμη.