Σαλβαδόρ Νταλί: «Ο Πύργος».

Κάθε φορά που βλέπω έναν πύργο, μου έρχονται στο μυαλό το ομώνυμο βιβλίο του Kafka, η εικονογράφηση του Salvador Dali για μια σειρά της Ταρώ -και ειδικά την 16η κάρτα της Μεγάλης Αρκάνα, τον “Πύργο”- αλλά με αφορμή το σχέδιο αυτό του Ισπανού καλλιτέχνη και η “Ασκητική” του Νίκου Καζαντζάκη.
Στον ομώνυμο έργο του Kafka, ο Πύργος είναι πανταχού παρών ακόμη και όταν δεν περιγράφεται ή δεν γίνεται ευθεία αναφορά σε αυτόν.
Ο Πύργος είναι στο βιβλίο αυτό μια μορφή εξουσίας που είτε ορατή είτε αόρατη κάνει αισθητή την ύπαρξή της και η σκιά της απλώνεται παντού, με τις προς τούτο αναλύσεις να επιδέχονται από κοινωνιολογικά και ψυχαναλυτικά κλειδιά (εξουσία και πατρική/δεσποτική φιγούρα αντίστοιχα, άλλωστε ο πύργος, όπως και ο μιναρές ή το καμπαναριό είναι φαλλικά σύμβολα) μέχρι μεταφυσικά και θρησκευτικά.
Ειδικά στην φεουδαρχική εποχή, οι ηγεμόνες έχτιζαν συχνά τους πύργους τους στα υψηλότερα σημεία των πόλεων και των εκτάσεών τους για να “επιβλέπουν” και προκαλούν το δέος των υπηκόων. Δέος που είναι επίσης πανταχού παρόν στο έργο του Kafka. Οι καιροί όμως άλλαξαν και είτε με την εξέλιξη είτε με επαναστάσεις, οι προφεουδαρχικές και φεουδαρχικές κοινωνίες παρήκμασαν, τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα εξελίχθηκαν και έδωσαν την θέση τους στον καπιταλισμό. Ο πύργος λοιπόν δεν είναι αιώνιος, “πέπρωται” να γκρεμιστεί από τον λαό μέχρι τον ”Οιδίποδα” στο γνωστό ψυχαναλυτικό σχήμα.
Όπως προαναφέρθηκε, κάθε φορά που κοιτάζω ένα συγκεκριμένο έργο του Salvador Dali μου έρχεται πάντα στο μυαλό το ίδιο πάντα βιβλίο. Πρόκειται για την εικονογράφηση του Ισπανού καλλιτέχνη για την 16η κάρτα της Μεγάλης Αρκάνα, τον “Πύργο”. Και πάντα στο μυαλό μου έρχεται αυτό που γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης στην Ασκητική: “…Αποχαιρέτα τα πάντα κάθε στιγμή. Στύλωνε τη ματιά σου αργά, παθητικά στο καθετί και λέγε: Ποτέ πια!…Οι λαοί ανεβαίνουν σα χλόη από τα χώματα και πέφτουν πάλι στα χώματα, λίπασμα γονερό για τις μελλούμενες σπορές. Κι η γης παχαίνει από τη στάχτη, από τα αίματα κι από τα μυαλά των ανθρώπων. Αρίφνητοι χάνουνται μεσοστρατίς, γεννιούνται και πεθαίνουν στείροι. Καταβόθρες ξαφνικά ανοίγουνται μες στο σκοτάδι, γκρεμίζουνται λαοί, προστάγματα δίχως συνοχή γρικιούνται μέσα στην ακατάστατη βουή και το ανθρώπινο κοπάδι ταράζεται και σκορπίζει…”.
Το νόημα του ως άνω αποσπάσματος έχει να κάνει εν προκειμένω έχει και με τον αριθμό της κάρτας του Πύργου :
To 16 είναι το 4² δηλαδή το 4 πολλαπλασιασμένο με το εαυτό του.
Αν το 4, το σύμβολο του τετραγώνου συμβολίζει την σταθερότητα, την εδραίωση, την δογματική και μέχρι ακαμψίας προσήλωση στο προφανές, την τετράγωνωνη λογική, εκείνο που καταχρηστικά το θεωρούμε ως αυταπόδεικτο και αξίωμα, το τετράγωνό του είναι ο υπερθετικός του κάτι που αναπόδραστα οδηγεί στο ζητούμενο για την επιβεβαίωση και την διασταύρωσή του. Και η διασταύρωση δεν έρχεται αν δεν τεθεί σε αμφισβήτηση ένα δόγμα και ένα αξίωμα. Όσο πιο απόλυτο είναι δε το δόγμα, τόσο πιο επώδυνη είναι και η κατάρριψή του.
Ο Νταλί έχει ζωγραφίσει στην κάρτα του Πύργου τον πύργο (“La Torre) να γκρεμίζεται αλλά μέσα από τα χαλάσματά του να προβάλει στην ερημιά και την αφιλόξενη άνυδρη γη ένα μικρό δέντρο, σύμβολο του καρπού που φέρνει η δημιουργία η οποία συνεπάγεται και μια αντίστοιχη θυσία. Το ζευγάρι των εικονιζομένων για παράδειγμα είναι ένας άνδρας και μια γυναίκα που αν αν δεν απαρνηθούν την ατομικότητά τους δεν υπάρχει ένωση και άρα δεν υπάρχει διαιώνιση του είδους και της ζωής.
Η αναδημιουργία υπονοείται και στο αστρολογικό σύμβολο του Κριού που εικονίζεται στην ίδια κάρτα, του πρώτου ζωδίου του ζωδιακού κύκλου που υποδεικνύει μια νέα αρχή. Και νέα αρχή χωρίς καταστροφή του παλαιού καθεστώτος, ακόμη και ενός παλαιότερου κόσμου, δεν νοείται. Αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στις θεωρίες του Ινδουισμού και την λατρεία του Σίβα, του θεού που καταστρέφει για να υπάρξει αναδημιουργία, αλλιώς θα ερχόταν η παρακμή και η αποστέωση.
Πολλοί, βλέπουν στον πύργο την πτώση της αλαζονείας, την οργή του Θεού για την ύβριν που συμβόλιζε ο Πύργος της Βαβέλ, την ανθρώπινη προσωπικότητα που στηρίζεται στον εγωισμό ο οποίος αν δεν καταρριφθεί, μένει ανοκλήρωτη. Άλλοι πάλι βλέπουν την Πτώση των Πρωτόπλαστων για τον ίδιο πάλι λόγο, την φιλοδοξία τους να γίνουν ισόθεοι χωρίς να περάσουν όλην την απαιτούμενη εξελικτική προς τούτο διαδικασία.
Αλλά ο Πύργος είναι και η υποκειμενική αλήθεια, η πεπερασμένη στο πεπερασμένο του ανθρώπινου βίου που γκρεμίζεται από την λάμψη της αντικειμενικής -μη προσιτής στους πολλούς- αλήθειας. Υπό την έννοια αυτή, οι 2 ανθρώπινες φιγούρες της Πτώσης δείχνουν ότι η μία Αλήθεια γίνεται κατανοητή κατά κανόνα με τον πιο οδυνηρό τρόπο.