Η Αγία Βαρβάρα μπροστά στον πύργο με τα τρία παράθυρα, σύμβολο της Αγίας Τριάδος.

Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας έγραφε πριν μισόν αιώνα, περιγράφοντας τα λατρευτικά έθιμα των Ελλήνων, για μια παράδοση που επικρατούσε σε μέρη της Μικράς Ασίας, την παραμονή της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας: να παρασκευάζουν δηλαδή οι πιστοί μελόπιτα (πίτα από αλεύρι περιχυμένη με μέλι) και να την αφήνουν πάνω σε τραπέζι σε κάποιο «τριδρόμι». Εκεί την διάβαζε ο παπάς και ακολούθως η νοικοκυρά την έκοβε και την μοίραζε στον κόσμο. Με το μέλι έκαναν ακολούθως οι πιστοί το σημείο του σταυρού στις εξώπορτες, όπως συμβαίνει ακόμη στις μέρες μας με το Άγιον Φως.
Σε μερικά μέρη της Μικράς Ασίας, οι γειτόνισσες κάθε σταυροδρομιού πήγαιναν η καθεμιά και από ένα υλικό της «Βαρβάρας» δηλαδή της εορτάσιμης πανσπερμίας (στάρι, σταφίδες, ζάχαρη, αμύγδαλα, κανέλα, γαρύφαλλο, καρύδια, κ.λπ.).
Η τοποθέτηση της «Βαρβάρας» και της «μελόπιτας» στις 3 Δεκεμβρίου, δηλαδή της παραμονή της Αγίας Βαρβάρας σε κάποιο τρίστρατο αποτελεί απομεινάρι της λατρείας της θεάς Εκάτης, της Ενοδίας ή «Τριοδίτιδος» θεάς. Οι Έλληνες πίστευαν στην αρχαιότητα πως η Εκάτη, η οποία σημειωτέον λατρευόταν ιδιαίτερα στην Μικρά Ασία όπου διασώθηκαν τα παραπάνω έθιμα πριν την εθνοκάθαρση του 1922, βρίσκεται στα τρίστρατα, εκεί όπου ενώνονται 3 δρόμοι. Τα δε δείπνα που παρέθεταν θύμιζαν τα «Εκαταία» ‘ή τον «Εκάτης Δείπνον» των αρχαίων Ελλήνων.
Ένας από τους κυριότερους λόγους που επικαλούνταν παλαιότερα την Αγία Βαρβάρα στον σημερινό Ελλαδικό χώρο, ήταν η αποτροπή της ευλογιάς, για να μην μένουν σημάδια στα πρόσωπα των παιδιών (γι αυτό και στην Καστοριά εκείνην την ημέρα οι γυναίκες δεν σκούπιζαν, αλλά έκρυβαν την σκούπα «για τα παιδιά») σε μια πρόληψη που παραπέμπει στις «κηλίδες» που απεικονίζονται στο «πρόσωπο» της Σελήνης.
Στην Ελληνική Μυθολογία, η Εκάτη εθεωρείτο η πιο σκοτεινή θεότητα, που προστάτευε κυνηγούς, πολεμιστές, ψαράδες και κτηνοτρόφους. Ακολούθως συνδέθηκε με τον Κάτω Κόσμο, ο δε Ευριπίδης στη «Μήδεια» την παρουσιάζει ως προστάτιδα των μαγισσών.
Η τριπλή (τρίμορφη) Εκάτη είναι ίσως η πιο αντιπροσωπευτική σεληνιακή θεά αφού ταυτίζεται με της ηλικίες γονιμότητας της γυναίκας (πρώτα παρθένα, μετά ώριμη προς τεκνοποίηση και στο τέλος γραία) τους τρεις κόσμους (ουράνιος, γήινος, υποχθόνιος) ενώ με την Εκάτη συνδέεται και ο μύθος της Σφίγγας που αποτελείτο από 3 όντα, αφού εκτός γυναίκα είχε ακόμη σώμα με μέρη λιονταριού, ερπετού και αετού. Την ίδια τριάδα ηλικιών σήμαινε και το αίνιγμα που έβαζε στους περαστικούς: «Ποιό ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Με την τριπλότητα της σελήνης συνδεόταν ακόμη ο τρικέφαλος Κέρβερος (ένα κεφάλι λευκό για την «παρθένα» νέα σελήνη, ένα κόκκινο για την «γόνιμη» πανσέληνο και ένα μαύρο για την «γραία» χάση).
Η υιοθέτηση τριαδικών θεϊκών σχημάτων από Χριστιανούς, παγανιστές, κ.λπ. έχει ως αρχή τον ινδοευρωπαϊκό τριπλό διαχωρισμό σε φύση (3 εποχές, τρεις φάσεις/δεκαήμερα της Σελήνης) και διασώζεται ακόμη εκτός της Αγίας Τριάδας στις 2 Ινδουιστικές τριάδες, την αρσενική των μεγάλων θεών Μπράμα, Βίσνου, Σίβα και των μεγάλων θεαινών Σάρασβατι, Λάκσμι, Κάλι, καθώς και την τυπική ινδοευρωπαϊκή τριπλή κοινωνική διαστρωμάτωση ιερέων, πολεμιστών, αγροτών.
Αναφορικά με τον βίο της Αγίας Βαρβάρας, ο πατέρας της Διόσκορος ο οποίος ήταν παγανιστής, την είχε κλεισμένη σε ένα πύργο προκειμένου να τη διαφυλάξει από επίδοξους μνηστήρες. Ωστόσο αυτή μυστικά προσηλυτίστηκε στο Χριστιανισμό. Έτσι, όταν ο πατέρας της διέταξε να χτιστεί για αυτήν ένα λουτρό ώστε να μην χρειάζεται να χρησιμοποιεί τα δημόσια λουτρά και ενώ το σχέδιο για το λουτρό προέβλεπε αρχικά δύο παράθυρα, η Βαρβάρα εγκατέστησε ένα τρίτο παράθυρο (ξανά το σύμβολο της τριπλότητας) για να τιμήσει την Αγία Τριάδα εκμυστηρευόμενη τον λόγο στον πατέρα της. Τότε ο πατέρας της διέταξε να την παραδώσουν στον Ρωμαίο Έπαρχο που δεν μπόρεσε να την μεταπείσει και μετά από μαρτύρια, διέταξε τον αποκεφαλισμό της και όρισε την ποινή να εκτελέσει ο ίδιος ο πατέρας της που ήταν και επιθυμία του. Την στιγμή όμως που είχε αποτελειώσει το έγκλημά του, έπεσε νεκρός χτυπημένος από κεραυνό κατά Θεία Δίκη. Η Ιουλιανή της Νικομήδειας μαρτύρησε μαζί με τη Βαρβάρα και τιμάται επίσης ως Αγία και εορτάζονται στις 4 Δεκεμβρίου.