Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς: αυτοπροσωπογραφία (1639).

1639: η έκβαση του Τριακονταετούς Πολέμου έχει αρχίσει ήδη να κρίνεται. Ο καρδινάλιος Ρισελιέ έχει βγάλει την –αν και καθολική- Γαλλία στον πόλεμο στο πλευρό των Προτεσταντών και η ήττα των Αυστροϊσπανικών δυνάμεων είναι πια ζήτημα χρόνου. Δύο χρόνια αργότερα μάλιστα, οι Γάλλοι θα μπουν θριαμβευτικά και στην Βαρκελώνη και η αντίστροφη μέτρηση για την Συνθήκη της Βεστφαλίας, η οποία σηματοδότησε την λήξη όχι μόνο του Τριακονταετούς αλλά και του Ογδοηκονταετούς Πολέμου μεταξύ της Ισπανίας και της Ολλανδίας, είχε πια αρχίσει.
Την ίδια χρονιά, το 1639, ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (28.06.1577 – 30.05.1640) ένας από τους κύριους εκπροσώπους της Αντιμεταρρύθμισης στην τέχνη, ο ζωγράφος ο οποίος ακολουθώντας τους σχεδιασμούς και τις οδηγίες των Καθολικών, στο πνεύμα πάντα της Συνόδου του Τρέντο (εξάπλωση της «διδακτικής» και «εμπνέουσας» δύναμης των εικαστικών και των πλαστικών τεχνών για ενίσχυση της καθολικής πίστης) φιλοτεχνούσε τοίχους, οροφές και ιερά εκκλησιών δημιουργώντας παράλληλα πίνακες με πορτραίτα και ιστορικά, βιβλικά και μυθολογικά θέματα, θα ολοκλήρωνε την τελευταία του (από τις 4 συνολικά, ελάχιστες αν συγκριθούν λ.χ. με τις σχεδόν 10πλάσιες του Ρέμπραντ) αυτοπροσωπογραφία,
Πολλοί διακρίνουν στον πίνακα την καταβεβλημένη όψη ενός ανθρώπου που υποφέρει από την «νόσο των βασιλέων» όπως χλευαστικά ονομαζόταν κατά τον 17^ο αιώνα η ουρική αρθρίτιδα («ποδάγρα») αφού συνδεόταν με την πλούσια κατανάλωση τροφής και αλκοόλ που χαρακτήριζε τους πλούσιους της εποχής. Αυτή του η πάθηση θα απέβαινε και μοιραία καθώς μία κρίση ποδάγρας θα του προκαλούσε έναν χρόνο αργότερα, στις 30 Μαΐου 1640 θάνατο από ανακοπή καρδιάς.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του πίνακα είναι πως σε αντίθεση με τον κανόνα του στυλ «μισό ανάστημα» το πορτραίτο ξεκινά από τα γόνατα.
Ως προς την απεικόνιση, η ιδιαιτερότητα έγκειται –όπως και στις προηγούμενες τρεις αυτοπροσωπογραφίες του- στο ότι ο Ρούμπενς δεν απεικονίζεται ως ζωγράφος αλλά ως ευγενής (ανήκε άλλωστε στον κύκλο του ισπανού βασιλιά, χρίστηκε ιππότης από τον βασιλιά της Αγγλίας, ενώ υπήρξε και ο ίδιος διπλωμάτης καριέρας).
Η απεικόνισή του ως αριστοκράτη, ειδικά σε αυτό το τελευταίο του πορτραίτο, έχει μια ιδιαίτερη σημασία μιας και στα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε αποτραβηχτεί από τις υποχρεώσεις του αυλικού βίου και τα διπλωματικά καθήκοντα.
Το αριστοκρατικό στοιχείο είναι έκδηλο στο πλατύ μαύρο καπέλο το οποίο φαίνεται να «σβήνει» στο σκούρο φόντο του πίνακα, στα γάντια, την μαύρη ενδυμασία με το λευκό κολάρο, το ακουμπισμένο πάνω στο ξίφος δεξί του χέρι και τον κίονα στα δεξιά του πίνακα ,τον οποίο μία ακόμη «ανάγνωση» τον συνδέει και με την στωικότητα του ζωγράφου. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε έναν σκοτεινό πίνακα, φωτίζονται από τον ζωγράφο που μεγαλούργησε με τα χρώματα, την κίνηση και την απόδοση των συναισθημάτων, μόνο χέρι, γάντι, κολάρο, πρόσωπο και κολώνα.
Παρά όμως την στάση του κορμού και τα άλλα στοιχεία που υποδηλώνουν το αριστοκρατικό κοινωνικό υπόβαθρο, τα πιο εύγλωττα σημεία του πίνακα είναι η έκφραση του προσώπου και κυρίως το βλέμμα. Ειδικά το τελευταίο εκπέμπει την γαλήνη και την σοφία που φαίνεται να έχει κατακτήσει στα 62 του χρόνια (την ίδια μάλιστα περίοδο θα δημιουργούσε έναν από τους πιο αισθησιακούς του πίνακες, το πορτραίτο της νεαρής συζύγου του) ο μεγάλος Φλαμανδός ζωγράφος του Μπαρόκ και της Αντιμεταρρύθμισης. Έχοντας περάσει μια ζωή ως καλλιτέχνης, λόγιος, συλλέκτης, διπλωμάτης, ο γιος του Βεστφαλού Προτεστάντη που μετανάστης βαφτίζεται στα 10 του χρόνια καθολικός για να αποκτήσει έτσι στην συνέχεια την εύνοια της ισπανικής αυλής, περνά τα τελευταία χρόνια της ζωής του αποσυρθείς στον Πύργο του Στέεν όπου άρχισε να ζωγραφίζει τοπία και σκηνές από την αγροτική ζωή και στην κατοικία του στην Αντβέρπ. Την ίδια περίοδο, ο πολιτικός περίγυρός του που υπηρέτησε και που τον ανέδειξε ηττάται και σύντομα θα συνθηκολογήσει με την Συνθήκη της Βεστφαλίας που θα σημάνει την νίκη της Μεταρρύθμισης και την ήττα της Αντιμεταρρύθμισης.
Όλο αυτό το προσωπικό και κοινωνικό περιβάλλον είναι αντιπροσωπευτικό της εικόνας που βγάζει στον παρατηρητή η συγκεκριμένη αυτοπροσωπογραφία του Ρούμπενς.
Αφορμή για να γράψω αυτό το κείμενο ήταν η επίσκεψή μου τον Αύγουστο του 2015 στο Kunst Historisches Museum της Βιέννης όπου φυλάσσεται ο πίνακας.