Το Μνημείο των νεκρών της Μαύρης Τρύπας της Καλκούτας.

Καλκούτα, 23 Νοεμβρίου 2014. Λίγο προτού βραδιάσει, επιστρέφω στο ξενοδοχείο να ετοιμαστώ για το αυριανό μου ταξίδι στο Μπουτάν. Έχω την αίσθηση ότι ζω ένα deja vecu προηγούμενων αναχωρήσεών μου από την πρωτεύουσα της Δυτικής Βεγγάλης για καινούργιους προορισμούς. Την προηγούμενη φορά που είχα κάνει πάνω κάτω την ίδια βόλτα με την σημερινή, επιστρέφοντας νωρίς για ύπνο αφού θα με περίμενε ταξίδι, ήταν πριν μερικά χρόνια, την παραμονή της αναχώρησής μου για την Ντάκα του επίσης γειτονικού Μπανγκλαντές.
Τελευταίος σταθμός της σημερινής περιπλάνησής μου σε αυτήν την «mega city» των 15 εκατομμυρίων κατοίκων είναι ο ναός του Αγίου Ιωάννου. Η τρίτη παλαιότερη εκκλησία της Καλκούτας ξεκίνησε να χτίζεται το 1784 και χάρη στις 30.000 ρουπίες που μαζεύτηκαν σε λαχειοφόρο αγορά ολοκληρώθηκε 3 χρόνια αργότερα. Για 60 χρόνια ήταν η Αγγλικανική μητρόπολη της Καλκούτας, με τον Άγιο Παύλο να παίρνει την θέση του καθεδρικού το 1847.
Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου είναι γνωστή ανάμεσα στα άλλα και για ένα μνημείο που φιλοξενεί στο βάθος της αυλής της, αριστερά μπαίνοντας από την Council House Street, χωμένο ανάμεσα στα δένδρα: το μνημείο των νεκρών της Μαύρης Τρύπας της Καλκούτας. Διαβάζοντας στην πινακίδα της αυλόπορτας το ωράριο, ότι η εκκλησία θα μείνει ανοικτή για μισή ώρα ακόμη, υπολογίζω ότι έχω αρκετό χρόνο να την δω και έτσι ξεκινώ να τραβάω φωτογραφίες στην αυλή όσο ακόμη έχει φως ημέρας. Πρώτο κάδρο, αυτή εδώ η φωτογραφία του μνημείου μιας μακάβριας ιστορίας, της Μαύρης Τρύπας της Καλκούτας.
20 Ιουνίου 1756: ο τελευταίος ανεξάρτητος πρίγκιπας – κυβερνήτης της Βεγγάλης, ο 23χρονος Mirza Muha Siraj id-Daulah, 2 μήνες μετά την ανάρρησή στον θρόνο διαδεχόμενος τον παππού του, τον Alivardi Khan, καλείται να αντιμετωπίσει έναν πανίσχυρο εχθρό: την Βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών που εποφθαλμιά τα εδάφη του πριγκιπάτου του. Μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα των Άγγλων να τον ανατρέψουν και να εγκαταστήσουν τον σύμμαχό τους Mir Jafar και την απροκάλυπτη προετοιμασία τους να του επιτεθούν από την έδρα της εταιρείας, την Καλκούτα, καταλαμβάνει αιφνιδιαστικά την πόλη αυτή, την οποία κατείχε η εταιρεία από το 1690. Στις 20 Ιουνίου πολιορκεί και καταλαμβάνει το Fort William, το φρούριό της. Από εκεί και πέρα, κανείς δεν γνωρίζει λεπτομέρειες ως προς το τι συνέβη με τους αιχμάλωτους Άγγλους στρατιώτες. Ένας από τους συλληφθέντες, ο John Zephaniah Holwell, θα αφηγηθεί λίγο καιρό μετά μια ιστορία, με κενά μεν και αντιφάσεις, η οποία ωστόσο θα παρέμενε η κυρίαρχη εκδοχή ελλείψει άλλης. Σύμφωνα με αυτήν, συνελήφθησαν 146 Άγγλοι οι οποίοι φυλακίσθηκαν για μια βραδιά από τον στρατό του Mirza Muha Siraj id-Daulah. Από αυτούς, κατά τον Holwell, οι 123 πέθαναν από δίψα και θερμοπληξία μέσα στο στενό κελί τους.
Ο ίδιος ο Holwell έστησε μια πινακίδα στην μνήμη των νεκρών, η οποία εξαφανίστηκε το 1822. Το 1899, ο αντιβασιλέας λόρδος Curzon παρατήρησε πως δεν υπήρχε κάποιο μνημείο που να υποδηλώνει το μέρος που συνέβη το περιστατικό και το 1901 στην γωνία της Dalhousie Square στήθηκε ένα μνημείο για την «Μαύρη Τρύπα της Καλκούτας». Πολλοί ιστορικοί αμφισβήτησαν αυτήν την εκδοχή, ότι δηλαδή εκεί πέθαναν οι Άγγλοι. Το 1940, ένας εθνικιστής φοιτητής, ο Abdul Wasek Mia γκρέμισε το μνημείο και αυτό ξαναστήθηκε στην αυλή του Αγίου Ιωάννου.
Το 2000 ο ιστορικός Simon Schama παρουσιάζοντας την «Ιστορία της Βρετανίας» κατέληξε μετά από μελέτες ότι το περιστατικό συνέβη μεν, αλλά από τα αγγλικά αρχεία φάνηκε πως δηλώθηκαν «αγνοούμενοι» μόλις 47 στρατιώτες, δηλαδή μόλις το ένα τρίτο όσων είχε αναφέρει ο Holwell.
Πάντως, δεν είναι και λίγοι αυτοί που αμφισβητούν ακόμη και την ιστορικότητα του γεονότος και μιλούν γαι «μύθο».
Όσο για τον 23χρονος Mirza Muha Siraj id-Daulah, αυτός νικήθηκε τον επόμενο χρόνο από τον αγγλικό στρατό και δολοφονήθηκε από τον Mir Jafar, ο οποίος κυβέρνησε για λογαριασμό των Άγγλων αποικιοκρατών που κατέλαβαν την Βεγγάλη. Μάλιστα, ο δισέγγονος του «προδότη Jafar» έγινε το 1956 ο πρώτος πρόεδρος του Πακιστάν, όντας ο ίδιος και ο τελευταίος γενικός κυβερνήτης του.
Έχοντας επισκεφθεί και το τελευταίο αξιοθέατο για σήμερα (με προτελευταίο το θεωρούμενο ως πιθανότερο σημείο του δεσμωτηρίου για μια selfie στα κλεφτά) το μνημείο και την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εκκλησία του Αγίου Ιωάννου, επιστρέφω στο ξενοδοχείο, με επόμενο σταθμό το αεροδρόμιο του Πάρο στο γειτονικό Μπουτάν. Αρχές με μέσα Δεκεμβρίου επιστρέφω Ινδία, αλλά σε μια άλλη «mega city». Την Βομβάη.

Κείμενο – φωτογραφία: Zalmoxis