Maia, Aesculapius, Hermes & Vesta In John Gregory’s 1941 «Urban Life» Granite Bas Relief At The Municipal Center (Washington, DC)

Στην μελέτη του «Hestia-Hermès. Sur l’expression religieuse de l’espace et du mouvement chez les Grecs» ο Γάλλος φιλόσοφος, ανθρωπολόγος και ελληνιστής Jean-Pierre Vernant ανέλυσε με βάση την γνώριμη, για όσους είναι εξοικειωμένοι με το έργο του, στρουκτουραλιστική του προσέγγιση την θέση της Εστίας και του Ερμή στο ελληνικό Πάνθεον και ειδικά μέσα από ένα σχήμα από 6 ζεύγη θεών – θεαινών του Δωδεκαθέου.
Βασιζόμενος στην αναφορά του Παυσανία για τα έξι ζεύγη που σχημάτιζαν 6 θεοί και 6 θεές στην βάση του αγάλματος του Δία στην Ολυμπία, o Jean-Pierre Vernant στάθηκε σε ένα ζεύγος για το οποίο ουδεμία μυθολογική ή θρησκευτική αναφορά υπήρξε που να δικαιολογεί τον σχηματισμό του. Οι Απόλλων και Άρτεμις για παράδειγμα ήταν στους ελληνικούς μύθους αδέλφια, όπως αδέλφια ήταν και ο Ήλιος με την Σελήνη. O Ζευς και η Ήρα, όπως και ο Ποσειδών με την Αμφιτρίτη ήταν ανδρόγυνα. H Αφροδίτη με τον Έρωτα ήταν μητέρα και γιος. Το «παράδοξο» αυτό ζεύγος στην αναφορά του Παυσανία ήταν η Εστία και ο Ερμής.
Στις σπάνιες ανθρωπομορφικές παραστάσεις της, η Εστία παριστάνεται κάποιες φορές δίπλα στον Ερμή. Πριν τον Φειδία που σκάλισε στην Ολυμπία τον Ερμή μαζί με την Εστία, οι δύο θεοί μνημονεύονταν μαζί στους Ορφικούς ύμνους ως φίλοι που κατοικούν στα σπίτια των ανθρώπων. Στον ομηρικό «Ύμνον εις Αφροδίτην» η Εστία έλαβε από τον Δία το προνόμιο να διαμένει στο κέντρο του οικιακού χώρου. Αλλά και στον «Φαίδρο» ο Πλάτων αναφέρεται στην κοσμική πομπή των 12 θεών με τον Δία να οδηγεί τις άλλες 10 θεότητες με εξαίρεση την Εστία η οποία μένει ακίνητη στο σπίτι, ταυτιζόμενη με την γη και το κέντρο του κόσμου.
Ενώ όμως η Εστία είναι η ακίνητη «σταθερά» ο Ερμής από την πλευρά του είναι ο «πανταχού παρών». Βρίσκεται στην πόρτα των σπιτιών, στις εισόδους των πόλεων και περιπλανάται από τις μακρινές πόλεις και την ξενιτιά ως αγγελιαφόρος μέχρι τα Επέκεινα και τον Άλλο Κόσμο όπου συνοδεύει τους θνητούς ως Ερμής Ψυχοπομπός.
Η αντίθεση των 2 θεών έχει να κάνει ακόμη και με τα δύο βασίλεια των παραδοσιακών κοινωνιών: το «βασίλειο του μέσα» όπου η γυναίκα – οικοδέσποινα κυριαρχεί στα του σπιτιού και το «βασίλειο του έξω» όπου ο άνδρας φροντίζει για τα «υπαίθρια» έργα, τις εξωτερικές δουλειές, από τα χωράφια και το εμπόριο μέχρι την πολιτική.
Έτσι, έρχεται και ακόμη μία διάκριση, του «ιδιωτικού» χώρου που προστατεύει η Εστία και του «δημόσιου» χώρου που προστατεύει ο Ερμής. Υπ’ αυτήν την έννοια έχουμε την τάση της κοινωνικής εσωστρέφειας (την κεντρομόλο τάση «προς» το σπίτι) και της κοινωνικής εξωστρέφειας (την φυγόκεντρο τάση «από» το σπίτι).
Σχηματικά, η Εστία συμβολίζεται με έναν κάθετο άξονα ο οποίος εκτείνεται και προς τα πάνω και προς τα κάτω. Η ανοδική κίνηση είναι αυτή που οδηγεί στον ουράνιο κόσμο και συμβολίζεται από την καμινάδα μέσα από την οποία βγαίνει ο καπνός του τζακιού, της «στιάς» ενώ η καθοδική είναι αυτή που οδηγεί στον κάτω κόσμο (ο Ευριπίδης σε απόσπασμα του «Φαέθοντος» ταυτίζει την Εστία με την κόρη της Δήμητρας, την Περσεφόνη/Κόρη που έχει ως ευθύνη την επικοινωνία ανάμεσα στον κόσμο των Ζωντανών και του Άδη, ενώ και ο Πορφύριος στην Ευαγγελική Προπαρασκευή του Ευσεβίου ταυτίζει την Εστία με τις υποχθόνιες θεϊκές δυνάμεις).
Η Εστία συμβολίζει έτσι την δύναμη που προέρχεται μέσα από την γη η οποία δίνει την φωτιά αλλά και την βλάστηση, οπότε αποκτά λογική η ετυμολογία του ονόματός της που υποδηλώνει μια θεά εξέλιξη μιας πανάρχαιας βλαστικής λατρείας. Τόσο η ελληνική λέξη «Εστία» όσο και η αντίστοιχη λατινική «Vesta» προέρχονται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα «var» («αναπτύσσεται στο φως» και «λάμπει») από όπου προέρχεται και το ουσιαστικό «vasar» (πυρότουβλο) μέσα από μια διαδικασία όπου στα ελληνικά μετατρέπεται σε «έαρ»:
v = F (φεύγει)
a = ε
s = (φεύγει)
a = α
r = ρ
και στα λατινικά μετατρέπεται στο αντίστοιχο «ver»
v = v
a = e
sa = (φεύγει)
r = r.
Αντίθετα με το «ύψος» και το «βάθος» της Εστίας (η ρίζα και ο καρπός στην ανάλυση με βάση την βλαστική προέλευση της θεάς) ο Ερμής είναι η διάσταση του εύρους. Αν η Εστία είναι το «ρίζωμα» σε ένα τόπο, άρα συνεκδοχικά και η γεωργία, η παράδοση, η συντήρηση, το σπίτι, το κατεστημένο, ο Ερμής είναι η μετανάστευση, η κίνηση, η φυλετική, κοινωνική και ταξική διαπίδυση, η αλλαγή, ο κοσμοπολιτισμός. Το έργο του δεν έχει να κάνει τόσο με τον κόσμο των ουράνιων θεών όπου ανεβαίνει ο καπνός της Εστίας (το λιβάνι, η θυσία, το θυμίαμα) ή με τον κόσμο των ψυχών (Εστία/Κόρη) όσο κυρίως με τον ενδιάμεσο, εκείνον που μεσολαβεί μεταξύ αυτών των δύο κόσμων καθώς από «επάνω» παίρνει οδηγίες για το τι θα «κηρύξει» / αναγγείλει ενώ προς τα κάτω συνοδεύει τους νεκρούς. Η δυνατότητα του να έχει επαφές και με τους τρεις κόσμους (ουράνιος, γήινος, υποχθόνιος) είναι που του έδωσε σε κατοπινούς χρόνους το επίθετο «Τρισμέγιστος» ωστόσο το πραγματικό του βασίλειο δεν είναι το Ουράνιο (αυτό ανήκει στον Δία) ή το Υποχθόνιο (αυτό ανήκει στον Πλούτωνα/Άδη) αλλά το ανθρώπινο και το γήινο. Σε αντίθεση με τον Ουράνιο και τον Υποχθόνιο κόσμο που είναι κόσμος του πνεύματος, ο ενδιάμεσος κόσμος όπου έχει τις ευθύνες του ο Ερμής είναι ο Υλικός κόσμος. Αυτό κατοπτρίζεται στην ιδιότητά του ως «Κερδώος» Ερμής, ως θεός του Χρήματος, του Μαμμωνά των Χριστιανών αλλά και ως θεός των «φαινομένων». Ως θεός όχι του «είναι» αλλά του «φαίνεσθαι».
Η Εστία και ο Ερμής είναι οι δύο δυνάμεις με τις οποίες προχωρά η ανθρώπινη ιστορία. Είναι η συντήρηση και η πρόοδος, η σταθερά και το ευμετάβλητον. Έτσι λοιπόν, ένας από τους ενδεικτικότερους συμβολισμούς αυτού του ζεύγους θα μπορούσε να είναι και ο διαβήτης. Το σκέλος με την ακίδα που «πατά» σταθερά, η κατακόρυφος που προαναφέρθηκε, είναι η Εστία ως κέντρο του κύκλου, ενώ το σκέλος με την γραφίδα είναι ο Ερμής, η περίμετρος του κύκλου, τα όρια του χώρου την ύπαρξη των οποίων δηλώνει ως αγγελιαφόρος.