The awakening conscience, by William Holman Hunt (1853)

Ο όρος «Fallen Woman» («Πεπτωκώσα Γυνή») ακούγεται αναχρονιστικός στον 21ο αιώνα, ωστόσο ήταν πολύ συνηθισμένος στην Βικτωριανή Αγγλία. Ένας από τους πιο κατανοητούς ορισμούς που ανταποκρίνεται στα πουριτανικά ήθη του 19ου αιώνα θα ήταν και «η γυναίκα με σεξουαλικές εμπειρίες εκτός γάμου» άρα και αυτή η οποία «εξέπεσε της Χάριτος του Θεού». Συνεκδοχικά, «Fallen Woman» ήταν και η πόρνη και η ανύπανδρη μητέρα και η «σπιτωμένη». Μια τέτοια «Πεπτωκώσα Γυνή» είναι και αυτή που απεικονίζεται στο «The Awakening Conscience» έναν πίνακα που ζωγράφισε το 1853 ο Άγγλος William Holman Hunt, εκ των ιδρυτών της Αδελφότητας των Προραφαηλιτών.
Η γυναίκα απεικονίζεται την στιγμή που σηκώνεται από την αγκαλιά ενός άνδρα με το βλέμμα της έκπληκτο και καρφωμένο κάπου έξω από το παράθυρο.
Με μια πρώτη ματιά, ο πίνακας θα μπορούσε κάλλιστα να απεικονίζει από ένα ανδρόγυνο μέχρι δύο αδέλφια, δεν διακρίνεται άμεσα κάποιο ερωτικό στοιχείο. Ωστόσο, τόσο ο τίτλος όσο και κάποιες φαινομενικά «άσχετες» λεπτομέρειες προδίδουν σχέση εραστής – ερωμένης.
Όχι τυχαία, ο Hunt τοποθετεί στο κέντρο του πίνακα τα σταυρωμένα χέρια της ηρωίδας τα οποία λόγω ανυπαρξίας βέρας στο αριστερό μαρτυρούν πως δεν πρόκειται για ανδρόγυνο. Ολόγυρα στο δωμάτιο υπάρχουν αντικείμενα που μαρτυρούν την θέση της νεαρής γυναίκας. Το «βιαστικά» παρατημένο γάντι του άνδρα συμβολίζει την ανάλογη μεταχείριση της ερωμένης του.
Πάνω στο πιάνο είναι αφημένη η παρτιτούρα του «Stilly Night» ενός τραγουδιού του οποίου τους στίχους έγραψε το 1816 ο Thomas Moore και μελοποίησε δύο χρόνια αργότερα ο John Stevenson. Το ρεφραίν του («Thus in the stilly night,Ere slumber’s chain has bound me,Sad mem’ry brings the light
Of other days around me»)
είναι ενδεικτικό της πικρής γεύσης που αφήνουν οι χαμένες ευκαιρίες και η ανάμνηση χαμένων φίλων και γενικότερα μιας χαμένης ζωής. Όπως άλλωστε και το ποίημα του Tennyson «Tears, Idle Tears» που είναι πεσμένο sτο πάτωμα.
Η γυναίκα μοιάζει στο νοερό άκουσμα των στίχων ή στη μουσική που έπαιξε ο άνδρας, να «αφυπνίζεται» καθώς η ματιά της αναζητεί το φως που έρχεται από το παράθυρο το οποίο κατοπτρίζεται στο καθρέφτη στο βάθος του πίνακα. Θυμήθηκε τις ρίζες της, πιθανόν σε κάποιο βρετανικό χωριό.
Ανάλογος είναι και ο συμβολισμός με την γάτα η οποία παίζει με ένα πτηνό με σπασμένο φτερό, αλληγορία για την κατάσταση –κοινωνική και ψυχική- της ηρωίδας. Όπως επίσης και οι πεταμένες κορδέλες στο πάτωμα, το ρολόι μέσα στη γυάλα (ο «φυλακισμένος χρόνος») η μισοτελειωμένος τάπητας που κρέμεται πάνω από το πιάνο. Αλλά και η διακόσμηση του «βικτωριανού» δωματίου το οποίο προφανώς έχει διαλέξει ο άνδρας του πίνακα για την ερωμένη του όχι μόνον δεν είναι ένα σπίτι ενός τυπικού νοικοκυριού, αλλά φαίνεται προκλητικά νεοπλουτίστικο για τα ήθη της εποχής.
Η κορνίζα του πίνακα έχει και αυτή ενδιαφέρον καθώς φέρει διάφορα σύμβολα. Καμπάνες (για προειδοποίηση) κελέντουλες (θλίψη) και ένα αστέρι πάνω από το κεφάλι της κοπέλας (πνευματική αποκάλυψη). Ακόμη, περιέχει και έναν στόχο από τις Παροιμίες Σολομώντος» (25.20): «As he that taketh away a garment in cold weather, so is he that singeth songs to an heavy heart» («ὥσπερ ὄξος ἕλκει ἀσύμφορον, οὕτως προσπεσὸν πάθος ἐν σώματι καρδίαν λυπεῖ» [να βγάζεις ένα κόσμημα στο κρύο/να ρίχνεις ξίδι στην πληγή είναι σαν να τραγουδάς σε κάποιος που νιώθει βαριά την καρδιά του]).

Το μήνυμα πάντως είναι αισιόδοξο, καθώς, όπως επιγράφεται και πίνακας, η συνείδηση αφυπνίζεται και η κοπέλα ξυπνά από ένα «κακό όνειρο» για να βρει την αθωότητα που είχε ξεχάσει.

The Light of the World

Το «The Awakening Conscience» του Προραφαηλίτη Hunt μπορεί μεν να ιδωθεί αυτόνομο, ωστόσο αποτελεί συνοδευτικό ενός άλλου πίνακά του, θρησκευτικού περιεχομένου, του «The Light of the World» με τον Χριστό να κρατά ένα φανάρι στο ένα χέρι και να χτυπά μια εξώπορτα με το άλλο. Άλλωστε και οι δύο πίνακες παρουσιάστηκαν μαζί στην Royal Academy το 1854. Η γυναίκα του πίνακα της «Αφυπνισμένης Συνείδησης» απαντά στον δεύτερο πίνακα, έχοντας στρέψει το βλέμμα της στο (πνευματικό) «Φως του Κόσμου».
Το μοντέλο στον πίνακα είναι η Annie Miller με την οποία είχε σχέση ο Hunt από το 1850 όταν αυτή ήταν 15 ετών ως το 1859 και η έκφρασή της, έκφραση πόνου και φόβου για την σημειολογία της εποχής είχε τρομάξει τους θεατές Ο άνδρας είναι είτε ο Thomas Seddon είτε ο Augustus Egg και οι δύο φίλοι του ζωγράφου. Το δε διαμέρισμα που εμφανίζεται το είχε νοικιάσει ο Hunt και βρισκόταν στην διεύθυνση Woodbine Villa, 7 Alpha Place, St John’s Wood.
Η ιδέα του πίνακα της Χριστιανικής «συγχώρεσης» (αγαπημένο θέμα της Βικτωριανής εποχής αλά όχι για τις «Fallen Women») ανταποκρίνεται στην χριστιανική πίστη του Hunt και είναι ενδεικτικό αυτής πως μετά την παρουσιάσή του, ο ζωγράφος έφυγε για να εμπνευσθεί θρησκευτικά θέματα στους Αγίους Τόπους, ένα ταξίδι επικίνδυνο και ακριβό εκείνα τα χρόνια.