Πολλοί αναφέρουν ως ημερομηνία απαρχής του σύγχρονου διεθνούς πολιτικού σκηνικού την Πέμπτη 9 προς Παρασκευή 10 Νοεμβρίου 1989, όταν δηλαδή μετά από 28 χρόνια έπεφτε το τείχος του Βερολίνου. Κάποιοι άλλοι, λίγοι πάντως, προτείνουν την 11 Σεπτεμβρίου 2001 ως ημερομηνία κατά την οποία «άλλαξε ο κόσμος».

Προσωπικά πιστεύω πως η παλαιά τάξη πραγμάτων όπως την ξέραμε μετά τη Γιάλτα και καθ΄ όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου καταρρέει τα Χριστούγεννα του 1979. Τα δύο σημαντικότερα κεφάλαια που κυριάρχησαν στη διεθνή πολιτική σκηνή τις δύο τελευταίες δεκαετίες ήταν η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η άνοδος του Ισλάμ. «Άξονας του κακού», γεωπολιτική των αγωγών, αμερικανική μονοκρατορία, 11^η Σεπτεμβρίου, διεύρυνση της Ε.Ε., νεοσυντηρητισμός, Ταλιμπάν, Αλ Κάϊντα, επεμβατικό δόγμα ΝΑΤΟ και πλείστες όσες ακόμη εξελίξεις σχετίζονται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό με τα δύο αυτά κεφάλαια. Και οι δύο αυτές ενότητες όμως, έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς, ένα γεγονός του οποίου η σημασία ήταν καθοριστική για τη σύγχρονη ιστορία και αυτό είναι η σοβιετική επέμβαση στο Αφγανιστάν στις 25/26 Δεκεμβρίου 1979.

Η αδιέξοδη εμπλοκή το σοβιετικού στρατού στην «αφιλόξενη» αυτή χώρα για τους επίδοξους κατακτητές της, η οποία ουδέποτε κατακτήθηκε (ακόμη και σήμερα οι αμερικανοί και ο πρόεδρος Καρζάϊ ελέγχουν μόνο κάποιες γειτονιές γύρω από το προεδρικό μέγαρο στην Καμπούλ) αφενός απετέλεσε ανεπανόρθωτο πλήγμα για το γόητρο της ΕΣΣΔ η οποία ηττήθηκε από τους μουτζαχεντίν και τον αμερικανικό οπλισμό τους και αφετέρου συσπείρωσε τον ισλαμικό κόσμο ενάντια στο σοσιαλισμό αρχικά και ακολούθως εναντίον της Δύσης και των αξιών της. Ουσιαστικά, τότε έρχονται αντιμέτωποι με τα όπλα ο Δυτικός ορθολογισμός (και στην προκειμένη περίπτωση με ένα τέκνο του όπως ο Μαρξισμός) και ο θρησκευτικός φανατισμός. Ο «Πόλεμος των Πολιτισμών» έχει ξεκινήσει. Παράλληλα, εκτυλίχθηκε και ο πόλεμος μεταξύ των επιρροών των ΗΠΑ (Πακιστάν, Μουτζαχενίν) εναντίον του Κόκκινου Στρατού. Παρ΄ ότι τα αίτια της πτώσης της ΕΣΣΔ και του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν πολλά, ρόλο «καταλύτη» έπαιξε η στρατιωτική ήττα στο Αφγανιστάν.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:

Στη δεκαετία του 1970, το Αφγανιστάν μικρή σχέση είχε με αυτό που πολλοί γνωρίζουν σήμερα. Ήδη από την εποχή του εξόριστου βασιλιά Ζαχίρ Σαχ αλλά και νωρίτερα (όπως λ.χ από τον πρώτο αφγανό ηγέτη που προσπάθησε το 1919 να μεταρρυθμίσει τη χώρα, τον Αμανουλάχ Καν) είχαν γίνει προσπάθειες να εκσυγχρονιστεί η χώρα. Άλλοτε με επιτυχίες και άλλοτε ατελέσφορες. Όμως, παρά την πορεία «δυο βήματα μπροστά ένα βήμα πίσω» έστω και αργά, η αφγανική κοινωνία φαινόταν να εισέρχεται έστω και αργοπορημένα, στον… «20^ο αιώνα». Και για του λόγου το ασφαλές, ιδού ένα απόσπασμα από το βιβλίο του κυνηγημένου Γερμανού «τρομοκράτη» Bommi Maumann «Οδοιπορικό»: «…Το Αφγανιστάν ήταν τότε το άκρως αντίθετο από το Ιράν… Πριν από την ρωσική εισβολή, το πλήθος των Χίππυδων εξασφάλιζε τα μισά εισοδήματα του κράτους… το 1972, εκεί (στην Καμπούλ) επικρατούσε το χάι – λάιφ του κόσμου των Χϊπυς… Συγκεντρώνονταν στην Chicken Street… Όλη μέρα ξεχυνότανε από τα κασετόφωνα η τόσο πολυσυζητημένη δυτική ποπ μουσική. Συναντούσαμε ανθρώπους απ όλα τα μέρη του κόσμου…Αυτή η κοσμοπολίτικη ομήγυρη στο κέντρο της Ασία ήταν πολύ ενδιαφέρουσα… όσο για τις συνθήκες ζωής; «…οι άνθρωποι – αυτό, απλά το έβλεπες – αισθανόντουσαν πολύ καλλίτερα απ΄ ό,τι σε μας… απλά οι άνθρωποι έχουν καλύτερη διάθεση…».

Πρόσφατα πάλι, διάβαζα ένα λεύκωμα με κείμενα και φωτογραφίες για τον Αφγανιστάν: «Caravans and Trade in Afghanistan» (The Carlsberg Foundation’s Nomad Research Project, 1995). Στη σελίδα 171, το μάτι μου έπεσε σε μια φωτογραφία το 1975 με δύο νεαρές Αφγανές ντυμένες με την μόδα της εποχής: παντελόνι καμπάνα, σακάκι σταυρωτά με εφαρμοστή μπλούζα από μέσα, δερμάτινη τσάντα στον ώμο, ψηλά τακούνια, βγαλμένο φρύδι και ανάμεσά τους η μητέρα τους, πιο παραδοσιακή, με μπούρκα. Ακριβώς κάτω από τη φωτογραφία, η λεζάντα: «A veiled mother with her two daughters in Western attire. The young middle class people in the lrge towns feel stongly attracted by Western norms and values in the 1970s).

Είναι λοιπόν προφανές πως το Αφγανιστάν, όπως και το Ιράν επί Σάχη, βάδιζε αν και με ρυθμούς πολύ πιο αργούς, στον δρόμο του «Κεμαλισμού».

Εκείνη την εποχή, το 1973, ο Νταούντ, «ο Κόκκινος Πρίγκιπας όπως τον έλεγαν, πραγματοποίησε ένα αναίμακτο πραξικόπημα, καθαίρεσε το εξάδελφό του, τον βασιλιά Ζαχίρ Σαχ και ανακήρυξε το Αφγανιστάν δημοκρατία με πρόεδρο τον ίδιο. Οι παλιοί φιλοσοβιετικοί συνεργάτες του Νταούντ στο «Παρτσάμ» (τη φράξια στο «Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν» – ΛΔΚΑ) ανέλαβαν τις θέσεις κλειδιά στην κυβέρνηση, αλλά ο Νταούντ σύντομα τους καθαίρεσε. Τότε, οι δύο αντιμαχόμενες φράξιες του ΛΔΚΑ (η φράξια Χαλκ με ηγέτη τον Νουρ Μουχάμαντ Ταράκι και η φράξια Παρτσάμ του Μπαμπράκ Καρμάλ) που είχαν διασπαστεί κάποια χρόνια νωρίτερα, επανενώθηκαν το 1977 κάτω από τις διαταγές της Μόσχας. Ο Νταούντ στο μεταξύ είχε κάνει στροφή στη Δύς.η Αποπειράθηκε να βελτιώσει τις μέχρι τότε κακές σχέσεις του με το Πακιστάν, ενώ επισκέφθηκε το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία για οικονομική βοήθεια. Αυτό ανησύχησε το Κρεμλίνο και τον Απρίλιο του 1978 με αφορμή μια προβοκάτσια που εκτέλεσε ο Νατζιμπουλάχ, τελευταίος πρόεδρος της χώρας πριν τους Ταλιμπάν (τη δολοφονία από «αγνώστους» ενός σημαίνοντος κομουνιστή του Καϊμπάρ) οργάνωσε πραξικόπημα υπό τον Αμίν, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την εξόντωση του Νταούντ και της οικογένειάς του μαζί με περίπου 7.000 χιλιάδες στρατιώτες και πολίτες. Τα ηνία της νέας κυβέρνησης ανέλαβε ο Ταράκι. Η ΕΣΣΔ αναγνώρισε αμέσως το πραξικόπημα, ενώ ο Ταράκι εξαπέλυσε αντιθρησκευτική εκστρατεία. 130 σίιτες σφαγιάστηκαν στις 6 Ιανουαρίου του 1979, ενώ καιγόταν δημόσια το Κοράνι σε δρόμους και πλατείες. Τότε ήταν που γεννήθηκε ως αντίδραση στον «ορθολογισμό των άπιστων Δυτικών» ο ισλαμικός φανταμενταλισμός όπως τον ξέρουμε σήμερα. Το Σεπτέμβριο του 1979 η Μόσχα και ο Αμίν δολοφόνησαν τον Ταράκι, για να ελέγξουν καλύτερα την υπόθεση.
Πρωθυπουργός έγινε ο Αμίν. Όμως, από τη μία οι βομβαρδισμοί των σοβιετικών Μινγκ που είχαν προκαλέσει το θάνατο δεκάδων χιλιάδων αμάχων και από την άλλη οι μουτζχεντίν, βύθιαζαν, τη χώρα στον εμφύλιο. Έτσι, το καθεστώς της Καμπούλ ζήτησε εκ νέου τη σοβιετική βοήθεια. Στις 25 Δεκεμβρίου 1979 ξεκίνησε η σοβιετική επέμβαση και μία ομάδα σοβιετικών κομάντος υπό τον συνταγματάρχη Μπογιάρινωφ επιτίθεται στο προεδρικό μέγαρο και δολοφονεί τον Αμίν μαζί με τους συμβούλους του και τον αντικαθιστά ο Καρμάλ.

Εκείνη την περίοδο, η ΕΣΣΔ παρότι ελέγχει την εξουσία στο Αφγανιστάν, επεμβαίνει για τους εξής λόγους:

1. Ήδη από τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους οι ισλαμιστές είχαν καταλάβει την εξουσία στο Ιράν, ενώ η χώρα με δημοψήφισμα στις 30 Μαρτίου είχε μετατραπεί σε Ισλαμική Δημοκρατία. Αυτό ανησυχούσε την ΕΣΣΔ για πολλούς λόγους, ακόμη και για το ενδεχόμενο να σημειωθούν κινήματα στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς μέσα στο έδαφός της.

2. Ακριβώς για να προλάβει νέο ισλαμικό κύμα, ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε για να προωθήσει με βίαιο τρόπο, ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις σ’ αυτή τη συντηρητική χώρα οι οποίες μέχρι τότε προσκρούουν σε μια ισχυρή αντιπολίτευση, κυρίως στην ύπαιθρο.

3. Η όλη επιχείρηση ήταν μια απόδειξη της ηγεμονικής θέλησης των Σοβιετικών για πραγμάτωση των διαχρονικών γεωπολιτικών βλέψεων του Κρεμλίνου να διευρύνει την επιρροή του «στις θερμές θάλασσες» και στον Κόλπο.

4. Μια άλλη άποψη θέλει το Πολιτμπυρό διχασμένο για το θέμα με την απόφαση να λαμβάνεται για να μην πέσει μια σύμμαχος χώρα στα χέρια ακραίων ισλαμιστών.

Τότε, η κυβέρνηση Ρέηγκαν βρίσκει μιας πρώτης τέξεως ευκαιρία να πλήξει τον Κόκκινο Στρατό. Με τη βοήθεια των πακιστανικών και των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών, εξοπλίζει τους ακραίους φανταμενταλιστές, σε βάρος της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης, ενώ θα τορπιλίσει κάθε προσπάθεια πολιτικής και διπλωματικής επίλυσης που προτείνει ο ΟΗΕ ακριβώς για να παρατείνει σκόπιμα τη σύγκρουση και να φθαρεί η ΕΣΣΔ. Όπως και συνέβη. Εκατοντάδες χιλιάδες ρώσοι στρατιώτες στάλθηκαν σαν πρόβατα επί σφαγή με το εκβιαστικό δίλημα «Αφγανιστάν και Μουτζαχεντίν ή Τσέρνομπιλ και ραδιενέργεια». Η ΕΣΣΔ ηττήθηκε και στις 15 Φεβρουαρίου 19898 επέστρεψαν τα εδάφη που κατελίχαν στους Αφγανούς έχοντας χάσει πάνω από 48.000 στρατιώτες.

Στο μεταξύ, εκτός της ήττας της ΕΣΣΔ που επιτάχυνε την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, τα αποτελέσματα αυτού του πολέμου ήταν η κήρυξη ιερού πολέμου (τζιχάντ) ενάντια στους σοβιετικούς ο οποίος σύντομα επεκτάθηκε και εναντίον όλης της Δύσης. Θα ακολουθήσουν η δολοφονία του «άπιστου» Σαντάτ το 1981, η ίδρυση της Χεζμπολλάχ το 1982, η ανακήρυξη του νόμου της Σαρία το 1983 στο Σουδάν από τον Νιμέϊρι, η ίδρυση της Χαμάς το 1987, ωσότου φτάσουμε σήμερα στα χτυπήματα της Αλ Κάϊντα στο Δυτικό ημισφαίριο.